Kompletný zborník vo formáte PDF - Jazykovedný ústav Ľudovíta ...

Dwuletni pobyt w Toruniu, poza sprawowaniem obowiązków sekretarza
miejskiego, pisarz poświęcił twórczości literackiej. Tu, w drukarni Koteniusza,
wyszedł wspomniany już wyżej zbiór elegii łacińskich pt. Hodoeporicorum
liber I. [Pozycja ta zasługuje na uwagę ze względu na teksty w niej zawarte.
Hodoeporikony, inaczej elegie podróżnicze, to gatunek literacki popularny
w Renesansie, szczególnie w Niemczech. Kształt tych tekstów pozwalał na
wypowiadanie osobistych przeżyć z podróży, wrażeń z zawierania znajomości,
witania i żegnania przyjaciół. Teoretyczne omówienie znalazło się w renesansowej
poetyce J. C. Scaligera, Poetices libri septem, 1617r.]
Rok później, w 1593 roku, w tej samej oficynie, ukazał się napisany w języku
polskim zbiorek poezji, uznany za szczytowe osiągnięcie literatury renesansowej
na Pomorzu 2 i jeden z najznamienitszych druków toruńskich tego
okresu, pt. Gęśli roznoryme księga I. Na Gęśli w zamyśle poety miały składać
się dwie księgi, z informacji biograficznych wiemy jednak, że cyklu tego Rybiński
nie ukończył. Ten zapomniany dziś zbiór pieśni, oryginalnie przez poetę
nazwanych gęślami 3 , był wysoko oceniany przez współczesnych (o czym świadczyć
może między innymi treść zamieszczonego na początku tomu wiersza
zalecającego autorstwa Jana Glicznera).
Wybór tworzywa, jakim jest pieśń, kompozycja i styl tekstów w wyraźny
sposób nawiązują do cyklu Pieśni Jana Kochanowskiego. Świadczyć o tym może
również niezrealizowany zamiar ujęcia Gęśli w dwóch księgach. Każdą pieśń,
zgodnie z renesansową poetyką, poprzedził Rybiński łacińskim mottem zaczerpniętym
z pisarzy starożytnych. W większości są to teksty refleksyjne, moralizatorskie,
mają też walor dydaktyczny. Podobnie jak inni poeci Renesansu drogę
wiodącą do szczęścia upatruje w pielęgnowaniu cnót wychwalając umiar, pokój,
bezinteresowną przyjaźń czy dążenie do naprawy obyczajów. Pomimo wielu
nawiązań do Kochanowskiego, Rybiński często na płaszczyźnie światopoglądowej
pozostaje oryginalny. Do Gęśli przenika etyka braci czeskich, zaleca autor
życie pobożne, wstrzemięźliwe. Radość i umiłowanie świata zawsze ma w tekstach
wymiar wieczny – radość w Bogu i wzgardę dla rzeczy doczesnych. Nie
zabrakło tu jednak apoteozy poezji i poetów, wiary w ich nieśmiertelność 4 .
2
Jan Rybiński, Wiersze polskie, opr. Z. Nowak i A. Świderska, Gdańsk 1968r.,
s.LII.
3
W Słowniku Polszczyzny XVI wieku (SPXVIw.) pod hasłem GĘŚL jako drugie
znaczenie znajdujemy wyjaśnienie: ‚tytuł zbioru wierszy lirycznych oraz jego części’,
odnotowano je w XVI-wiecznej polszczyźnie aż 30 razy (w tym z Rybińskiego). Synonimem
jest pieśń. Por. SPXVIw., t.7. 1973r.
4
Wiadomości biograficzne, por. Jan Rybiński, Wiersze polskie, opr. Z. Nowak i A.
Świderska, Gdańsk 1968r.; Wybitni ludzie dawnego Torunia pod red. M. Biskupa, Toruń
1982, s.57-62; Polski Słownik Biograficzny, t.33/3, z.138, Wrocław 1992, s.329-331;
Bibliografia literatury polskiej „Nowy Korbut”, Piśmiennictwo staropolskie, t.3, pod
red. R. Pollaka, 1965, s. 190-192; K. Estreicher, Bibliografia polska, t.26, Kraków 1915,
s.504-505.
252