Kompletný zborník vo formáte PDF - Jazykovedný ústav Ľudovíta ...

Językowy obraz słowianofilskich poglądów w twórczości Juliusza
Zeyera (na materiale powieści Ondřej Černyšev)
Joanna Mielczarek
Instytut Filologii Słowiańskiej Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń (Polska),
Kwestia słowianofilskich poglądów Juliusza Zeyera bywa przez współczesnych
badaczy rozpatrywana i oceniana bardzo różnie. Wiadomo, że stosunek
Zeyera do kultury i literatury poszczególnych narodów słowiańskich zmieniał
się w ciągu życia pisarza – dotyczy to zwłaszcza literatury rosyjskiej i polskiej,
na ocenie których bardzo ważyły aktualne wydarzenia, lektury, osobiste kontakty,
wrażenia z podróży. Rzeczą niewątpliwą wydaje się jednak niezmiennie
entuzjastyczny stosunek Zeyera do kultury rosyjskiej i jej cywilizacyjnego
potencjału, mimo świadomości, jak negatywną rolę odgrywało ówcześnie państwo
rosyjskie w życiu wielu narodów Europy. Ów rusofilny charakter poglądów
Zeyera miałby być rezultatem – jak sądzi w swych „Studiach nad twórczością
Juliusza Zeyera” Maria Bobrownicka – patriotycznego czeskiego wychowania,
które Zeyer odebrał w skądinąd kosmopolitycznym domu; zaś w ciągu całego
XIX wieku stanowisko patriotyczne w Czechach nacechowane było sympatią
do Rosji. Z kolei znajomości wśród Polaków zaowocowały w życiu i twórczości
Zeyera zapoznaniem się z polską literaturą romantyczną i myślą historiozoficzną.
Przyjęcie postawy słowianofilskiej wiązałoby się z niejakim faworyzowaniem
twórczości autorów słowiańskich w osobistej lekturze – natomiast
u Zeyera z niczym podobnym się nie spotykamy; wspomniana już badaczka
jego dzieła wskazuje na wybiórczy sposób zapoznawania się Zeyera z literaturą
rosyjska i polską, zaś w przypadku literatur południowosłowiańskich jest to
znajomość wyrywkowa, ograniczona do kilku pozycji.
Nieco inaczej przedstawia się sprawa, jeśli wziąć pod uwagę językową
stronę dzieła Zeyera. O ile w przypadku beletrystyki wysokie oczekiwania estetyczne
Zeyera zaspokajane były przede wszystkim przez gruntownie przezeń
poznaną literaturę romańskiego i anglosaskiego obszaru językowego, o tyle jego
wysiłki zmierzające do wypracowania niepowtarzalnego stylu, obfitującego
w subtelne odcienie znaczeniowe, doprowadziły pisarza do zetknięcia się z językowym
substratem pozostałych obszarów Słowiańszczyzny. Wzór tej różnorodnej
stylistycznie czeszczyzny zawarty jest mianowicie w słowniku Josefa
Jungmanna oraz w dokonanych przezeń przekładach wzorcowych dzieł literatury
europejskiej – „Atali” Chateaubrianda oraz „Raju utraconego” Miltona –
a źródła te zawierają olbrzymią liczbę zapożyczeń z pozostałych języków słowiańskich,
głównie języka rosyjskiego i polskiego. Są to, jak wskazują badacze,
oprócz bezpośrednich zapożyczeń leksykalnych także kalki, polskie lub rosyjskie
pośrednictwo przy ponownym wprowadzaniu w użycie wyrazów staroczeskich,
przejmowanie polskich i rosyjskich wzorów słowotwórczych podczas tworzenia
360