Kompletný zborník vo formáte PDF - Jazykovedný ústav Ľudovíta ...

Koncepcja semantyczna odrzuca założenie tożsamości leksykalnej czasowników
dokonanych i niedokonanych tworzących pary aspektowe. Według niej
czasownik niedokonany zawiera w swojej treści całe znaczenie czasownika
dokonanego, łącznie z właściwym mu znaczeniem dokonaności. Człony takich
par wiąże stosunek derywacji, z podstawą derywacyjną aspektualnie prostszą.
Nie może więc być mowy o tożsamości leksykalnej, znaczenia członów pozostają
w stosunku inkluzji. Można stąd wnioskować, że tym samym poddane
w wątpliwość zostaje istnienie tzw. czystych par aspektowych. W ogóle idea
par aspektowych opiera się o kryterium ilościowe. Formy czasownikowe, które
tworzą pary, stanowią większość 3 . Jednak nie musi to mieć odzwierciedlenia
w płaszczyźnie pojęciowej.
Klasyfikacja czasowników ze względu na kryterium stopnia złożoności wyodrębnia
czasowniki mono- i poliaspektowe. Jedna forma czasownika może być
jedno- lub wieloaspektowa, w zależności od stopnia złożoności pojęcia, które
reprezentuje. Jeżeli czasownik reprezentuje jedno pojęcie to jest jednoaspektowy,
ciągły, np. kochać / kocha-, bądź nieciągły, np. strzelić / strzel-, w zależności od
tego czy jest to pojęcie ciągłe czy nieciągłe. Jeśli czasownik reprezentuje dwa
pojęcia to jest dwuaspektowy, przy czym jeden aspekt jest dominujący. Może to
być więc np. czasownik dwuaspektowy z dominantą nieciągłą: zamieszkać - za-
-mieszka-, tj. ‚stało się tak, że X mieszka’, dominujący jest gramem nieciągły za-,
a podrzędny semantem ciągły -mieszka-. Dla struktur dwu- i wieloaspektowych,
czyli dla aspektów złożonych (konfiguracji aspektów), charakterystyczne jest to,
że jeden aspekt jest dominujący. W przypadku, kiedy aspekty czasownika różnią
się między sobą, aspekt podstawy jest zachowany i współtworzy konfigurację.
Jeżeli natomiast mają tę samą wartość, neutralizacji ulega aspekt wyrażony gramemem,
np. błysnąć - błys-ną-, gdzie semantem błys- ‚wydać błysk’ jest prosty
nieciągły i gramem -ną- jest także nieciągły. Zgodnie z zasadą neutralizacji, gramem
reflektuje jedynie wartość semantemu.
Założenia modelu semantycznego aspektu czasownika autorstwa S. Karolaka,
pozwalają w dużym stopniu zniwelować sprzeczności pojawiające się
w teoriach formalnych. Dzięki semantycznemu podejściu do aspektu, przestaje
on być wiązany z formalnymi wykładnikami w postaci sufiksów i prefiksów.
Również definicje dwóch wartości aspektowych, tj. ciągłości i nieciągłości są
na tyle pojemne, że nie trzeba szukać kolejnych inwariantów, aby objąć wszystkie
leksemy czasownikowe.
Literatura
ANTINUCCI, Francesco – GEBERT, Lucyna: Semantyka aspektu czasownikowego.
In: Studia gramatyczne I. Wrocław. 1977, s. 7 – 43.
3
Oprócz istniejących czasowników bez par, tzw. imperfectiva i perfectiva tantum,
czy trójek aspektowych, np. pol. kochać się – zakochać się – zakochiwać się.
414