Kompletný zborník vo formáte PDF - Jazykovedný ústav Ľudovíta ...

pozostaje jedynie otwarta dla tych pojęć pozycja: „Pod względem znaczenia
gramem aspektu różni się od semantemu tak, jak pojęcie ogólne różni się od
szczegółowego, np. jak robić coś od argumentować. Z całej kategorii pojęć
szczegółowych wyabstrahowuje on jedną wspólną cechę semantyczną - aspekt,
pełniąc tym samym funkcję zrelatywizowanej zmiennej predykatowej (zmiennej
z restrykcją aspektualną). Dlatego też za adekwatne uznać należy tradycyjne
twierdzenie, że gramemy są wykładnikami czystego aspektu. Są one bowiem
znakami zmiennych predykatowych z czystą restrykcją aspektualną, co różni je
od semantemów - znaków stałych predykatowych z wbudowanym w nie aspektem.
Jedne symbolizują puste pozycje otwarte dla predykatów o określonej
wartości aspektualnej, drugie - te same pozycje wypełnione predykatami o określonej
wartości aspektualnej” (Karolak 2001, s. 492).
Aspekt wbudowany w pojęcia szczegółowe jest reprezentowany na powierzchni
przez semantem, a aspekt „uwolniony” od pojęć szczegółowych jest na powierzchni
reprezentowany przez gramem. Semantemy werbalne, które są wykładnikami
aspektu ciągłego, to semantemy ciągłe. Wykładniki gramatyczne ciągłości
to gramemy ciągłe. Semantemy, które są wykładnikami aspektu nieciągłego to
semantemy nieciągłe. Wykładniki gramatyczne nieciągłości to gramemy nieciągłe.
Jednak różnica pomiędzy aspektami wyrażanymi przez semantemy a aspektami
wyrażanymi przez gramemy nie jest różnicą aspektualną. Obydwa rodzaje wyrażania
są równoważne pod względem aspektualnym.
Gramemy spełniają funkcję derywacyjną. Przy ich pomocy derywowane są
aspekty złożone z aspektów prostych. Jeżeli czasownik reprezentuje więcej niż
jeden aspekt, wtedy aspekty kookurują. Część aspektów wyrażona jest tylko
semantemem, a część - semantemem i gramemem. Tego rodzaju iloczyny
aspektów to konfiguracje aspektualne: „Konfiguracja nie jest jednostką pojęciową
odrębną od aspektów prostych, lecz iloczynem tych aspektów” (Karolak
2001, s. 423). Konfiguracja aspektów powstaje przez dodanie do pojęcia szczegółowego
aspektu, który nie reduplikuje jego własnej treści aspektualnej. Na
mocy zasad derywacji semantycznej podstawa derywacyjna zachowuje swą
pierwotną wartość aspektu.
Kiedy w grę wchodzi współwystępowanie semantemów i gramemów aspektu
mogą zaistnieć dwie sytuacje: 1) semantem kookuruje z gramemem innego
aspektu niż jego własny, 2) semantem kookuruje z gramemem będącym wykładnikiem
tego samego aspektu. W pierwszym przypadku, semantem tworzy z gramemem
aspekt złożony (konfigurację aspektów prostych). W drugim przypadku,
zgodnie z zasadą neutralizacji, gramem o tej samej wartości aspektu co semantem,
traci swą funkcję aspektualną. Reflektuje jedynie aspekt semantemu.
3. Wnioski podsumowujące
Zaproponowana przez S. Karolaka teoria aspektu może być pomocna przy
rozwiązywaniu problemów, z którymi borykają się teorie formalne. Przede
412