Kompletný zborník vo formáte PDF - Jazykovedný ústav Ľudovíta ...

ażały również pewne cechy kategorialne, jak aspekt czy przechodniość. 4
Pierwotne przedrostki były początkowo samodzielnymi wyrazami o charakterze
przyimkowym bądź przysłówkowym. 5 W zabytkach słowiańskich nie można
już odnaleźć potwierdzenia tejże samodzielności. Zatem również w ewangeliarzu
z Vosislivik prefiksy funkcjonują jedynie jako nieodłączne części leksemów
werbalnych.
W omawianej grupie znalazło się 41 czasowników użytych ogółem jedynie
80 razy. Do ich powstania przyczyniło się 15 różnych przedrostków, które wymienia
się tu zaczynając od tych najbardziej produktywnych, a kończąc na takich,
które w szesnastowiecznym aprakosie tworzyły pojedyncze derywaty. Są to
następujące prefiksy: vъz-(vъs-), iz-(is-), sъ- (sъn-), ot-, prě-, pri-, o-, u-, vъ-, i-,
niz-, po-, prěd-, pro-, ras-. Wszystkie mają charakter ogólnosłowiański. Wszystkie
też były znane dobie prasłowiańskiej. W opisie uwzględniono jedynie te
z wymienionych przedrostków, które w cyrylickim zabytku okazały się najbardziej
produktywne.
Celem analizy jest porównanie funkcjonowania prefiksów werbalnych
ewangeliarza z Vosislivik z przedrostkami, które wystąpiły w analogicznych
wersetach w czasownikach klasycznych zabytków scs. Czy i w jakim stopniu
pojawienie się innego przedrostka w danym czasowniku modyfikuje jego funkcje
i zmienia znaczenie.
Szczegółowa charakterystyka zachowuje określony porządek. Każdy prefiks
omawia się na płaszczyźnie semantycznej i wymienia utworzone przez niego
derywaty obecne w cyrylickim rękopisie. Przytaczane w wyborze przykłady
opisuje się pod względem formalnym oraz podaje się cytat wraz z lokalizacją.
Materiał egzemplifikacyjny jest porównywany każdorazowo z czasownikami
kanonicznych tekstów ewangelijnych, występującymi w tych samych wersetach.
Następnie wymienia się funkcję pełnioną przez dany przedrostek. Opis wzbogacają
informacje zawarte w słowniku S i A, które ilustrują żywotność danego
prefiksu w języku scs.
Pierwszy z nich – przedrostek vъz-(vъs-) bardzo rzadko używany jako przyimek,
w dobie scs. posiadał przede wszystkim znaczenie lokatywne. Wyrażał ‚ruch
do góry, wstecz, w zamian’. Niektóre czasowniki z tym prefiksem mogły oznaczać
również ‚początek czynności’ (funkcja ingresywna) 6 . Sadnik i Aitzetmüller 7 wymieniają
65 derywatów werbalnych z przedrostkiem vъz-(vъs-). W szesnasto-
4
Pisali o tym, m. in. L. Moszyński, Wstęp do filologii słowiańskiej, Warszawa 1984,
s. 207-208; Z. Klemensiewicz, T. Lehr – Spławiński, S. Urbańczyk, Gramatyka historyczna
języka polskiego, Warszawa 1964, s. 252-253.
5
A. Dostál, Studie o vidovém systému v staroslověnštině, Praha 1954, s. 257-258.
6
Funkcje i znaczenie poszczególnych przedrostków charakteryzuję na podstawie
pracy Słońskiego. Zob. S. Słoński, Funkcje prefiksów werbalnych w języku starosłowiańskim
(starobułgarskim), Warszawa 1937.
7
L. Sadnik, R. Aitzetmüller, Handwörterbuch zu den altkirchenslavischen Sprache,
Heidelberg 1955.
380