Kompletný zborník vo formáte PDF - Jazykovedný ústav Ľudovíta ...

neologizmów itp. Pod względem językowym byłby więc Zeyer wzorowym
słowianofilem – trzeba jednak uczynić zastrzeżenie, że tego rodzaju słowiańskie
wpływy nie mogą być traktowane jako proste odzwierciedlenie zainteresowań
historycznych czy też politycznych sympatii; są raczej konsekwencją pewnego
wyboru estetycznego, wykorzystaniem istniejących w tej mierze możliwości.
Niemniej są wyraźne, zwłaszcza jeśli w dodatku służą wydobyciu kolorytu
lokalnego czy w ogóle celom stylizacyjnym. Aby lepiej ukazać rozliczne sposoby
wykorzystania słowiańskich zapożyczeń w dziele Zeyera, wybrałam utwór
należący do wczesnego okresu twórczości, zatem powstały w dobie, gdy rusofilskie
poglądy Zeyera były jeszcze dość bezkrytyczne, przy tym poświęcony
wprost problematyce rosyjskiej. Idzie o powieść historyczną Ondřej Černyšev,
opublikowaną w „Lumírze” w roku 1875, zaś w wydaniu książkowym – w roku
1880.
Powieść Ondřej Černyšev zawiera około pięćdziesięciu leksemów, które
można zaklasyfikować jako zapożyczenia z języka polskiego bądź rosyjskiego.
Pożyczki z pozostałych języków słowiańskich trafiają się sporadycznie – są to
np. przymiotnik lepá (z serbskiego ‚piękna’) i wyrazy pochodne: rzeczownik
abstrakcyjny lepost i złożenie lepokam (‚drahokam’ – oba wyrazy występują
zresztą w tekście Zeyera synonimicznie). Widać więc, że wyrazy będące w całości
lub części zapożyczeniami z innych języków słowiańskich pełnią funkcję
wariantów stylistycznych, wzbogacających repertuar środków, używanych przez
Zeyera.
Wśród zapożyczeń z języków polskiego i rosyjskiego – tzn. wyrazów zapożyczonych
przez Jungmanna lub opisanych przezeń jako pożyczki; w czasach
Zeyera należały już one do zasobu leksykalnego czeszczyzny, jakkolwiek często
nie były powszechnie używane – znajdują się wyrazy należące do różnych
części mowy: są to rzeczowniki, czasowniki, przymiotniki i przysłówki. Właściwsze
byłoby zatem opisanie ich ze względu na pełnioną w tekście powieści
funkcję. Najbardziej charakterystyczną grupę stanowią te wyrazy, które związane
są z przedstawianymi w utworze realiami i stosowane są okazjonalnie,
tworząc tzw. koloryt lokalny – bohorodice, báťuška, car, carevna, holubčík,
matuška, pop, samodržitelka, šuba, veličenství (obocznie z veličenstvo), versta.
Poza tym wyrazy pochodzenia rosyjskiego pojawiają się w opisach przyrody
bądź stanu wewnętrznego bohaterów – tutaj oznaczają już nie tyle stylizowanie
języka w zgodzie z realiami rosyjskimi (choć oczywiście ten dodatkowy efekt
jest także zamierzony przez pisarza) – co raczej poprzez swój książkowy charakter,
gdyż niewiele rosyjskich czy polskich zapożyczeń z okresu oświecenia
weszło do codziennego użycia, wprowadzają element patosu i niezwykłości. Są
to przede wszystkim przymiotniki: bezkonečný, bolný, burný, unylý, zadumčivý
(wraz z przysłówkiem zadumčivě), želaný; przysłówek jaře (w znaczeniu ‚krzepko’).
Niektóre obecne w powieści Zeyera rusycyzmy - jak velkolepý – należą
do wyrazów powszechnie do dziś używanych. Charakter zapożyczeń słowotwórczych
z języka rosyjskiego mają – zdaniem radzieckiej badaczki Galiny
361