Kompletný zborník vo formáte PDF - Jazykovedný ústav Ľudovíta ...

pijćie, swoiej, vpijam) użyty w tych samych tekstach dla oznaczenia joty obok
i, y. Jota upowszechni się dopiero pod koniec doby nowopolskiej, ale takie
jednostkowe użycia trafiają się też w innych tekstach XVI-wiecznych 7 . W następnym
stuleciu literę tę znaleźć można dość często w tekstach protestanckich.
Znak ten w tekście pieśni 3. jednorazowo zastąpił literę y, graficzny odpowiednik
głoski ‚y’- krzjcząc 8 .
Problemem graficznym, który wyraźnie uwidacznia preferowanie jednego
z wariantów zapisu jest oznaczanie głoski ‚f’. W dobie średniopolskiej znaleźć
można różne sposoby oznaczania tego fonemu (f, ff, ph) 9 , w Gęślach zastosowano
19x pojedynczą i 8x podwojoną literę f, np.: coffać, coffam, duffliwa,
duffność (3x), kuffel, traffty; różne formy wyrazów dufać, fałsz, farby, fortuna,
franty, frasowliwy, frasunek, fraszka, fukanie. Wynotowane przykłady ukazują
zdecydowaną przewagę zapisów pojedynczą literą, ilustrują też wyraźnie pojawianie
się jej na ogół w nagłosie. Wyjątek stanowi czasownikowa forma dufać.
Zapis to odosobniony również na tle użytych w pieśniach, cytowanych powyżej,
form przymiotnika i rzeczownika – duffliwa i duffność.
Warto może odnotować jeszcze drobną niekonsekwencję w oznaczaniu
głoski ‚t’. Obok oczywistego zapisu za pomocą znaku t pięciokrotnie użyto
w tekstach niepotrzebne połączenie th. Dwa razy zapisano w ten sposób imiona
obce - Protheus i Demosthen – co można wytłumaczyć naśladowaniem pisowni
oryginalnej. Kolejne trzy zapisy to thor, tham i themi.
Na styku problemów graficznych i fonetycznych sytuuje się zapis form
ćięszki (1x), ćieszkość (2x) oraz śćieszka (2x), konsekwentnie oddający ubezdźwięcznienie
i mający w tekście ortografię fonetyczną (ňz). Wyrazy te dziś
zapisywane są zgodnie z zasadą etymologiczną. Mniej konsekwentnie występuje
bezdźwięczny wariant partykuły wzmacniającej –ż: cosz (2x), krzyknimysz,
niezmiernasz, poczuyćiesz, tudźiesz (2x) i iuszći. Wyjątkowy charakter na tle
występujących w tekście zapisów iuż (11x), oddających dźwięczność wygłosowego
‚ž’ ma ostatnia forma, jeden raz użyta w gęśli 7. W tym samym utworze
odnajdujemy oba warianty graficzne wyrazu. Ustalony jest natomiast w pieśniach
zapis też, z ż w wygłosie wyrazu. Podobny zapis partykuły ilustruje tekst gęśli
18.: przetoż, tegoż, gdyż i 20.- gdyż.
Wspomniana tu zasada fonetyczna pozwalała na uwzględnienie w druku
również innych asymilacji pod względem dźwięczności: roskázuie (G.15), roskosz
(G.11), rostopi (G.10). Ścieranie się zasady fonetycznej z etymologiczną
7
Por. S. Rospond, Gramatyka historyczna języka polskiego, Warszawa 1970, s.52-
55.
8
W piśmiennictwie XVII-wiecznym nie jest to zjawisko odosobnione. Por. I. Bajerowa,
A. Wieczorkowa, Uwagi o pisowni polskich druków XVII-wiecznych, Prace
Naukowe Uniwersytetu Śląskiego nr 1061, s.9-21; H. Popowska-Taborska, Polszczyzna
kancjonałów wydanych na Pomorzu w XVII wieku, Polszczyzna regionalna Pomorza 1,
Wejherowo 1986.
9
Por. Z. Klemensiewicz, Historia języka polskiego, t.2, Warszawa 1985, s.357-359.
254