Kompletný zborník vo formáte PDF - Jazykovedný ústav Ľudovíta ...

nie może on „odmieniać się przez aspekt”. Takie rozwiązanie dotyczy leksemów
czasownikowych wchodzących w słowotwórcze relacje aspektowe, tj. leksemów
tworzących pary aspektowe za pomocą prefiksów (pol. robić – zrobić) i leksemów
tworzących pary supletywne (pol. kłaść – położyć). Inny sposób poradzenia
sobie z tym problemem to wyodrębnienie tzw. zera morfologicznego jako wykładnika
aspektu niedokonanego, np. pol. czasownik wierzyć (czes. věřit, bułg.
вярвам) określany jest jako niedokonany, mimo iż nie ma żadnych wykładników
gramatycznych (sufiksów) tej niedokonaności. Stąd pojawił się wniosek, że
niedokonaność jest tu wyrażona w sposób niejawny, przy pomocy morfemu
zerowego lub nośnikiem aspektu jest morfem rdzenny wyrażający duratywność.
Nie jest to więc aspekt sensu stricto a tylko rodzaj czynności (Aktionsart).
Dla par supletywnych bez wykładników, czy nawet dla czasowników bez
wykładników aspektu, nie posiadających swoich odpowiedników o aspekcie
przeciwnym, typu pol. żyć aspekt był swoistą hybrydą, kategorią morfologiczno-
-leksykalną (por. Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia 1984,
s. 215 - 216).
Drugi problem teorii formalnych, czyli nieadekwatność definicji w stosunku
do wszystkich leksemów czasownikowych, starano się rozwiązać tworząc
kolejne inwarianty niedokonaności i dokonaności. Dokonaność utożsamiano
z kompletnością czynności postrzeganej jako proces niepodzielny, zamknięty,
a niedokonaność z brakiem tej kompletności (por. np. Příruční mluvnice češtiny
1996, s. 318 - 319). Dokonaność, według innych badaczy, to osiągnięcie rezultatu,
a niedokonaność to samo dążenie do jego osiągnięcia (por. np. Mluvnice
češtiny 2. Tvarosloví 1986, s. 181). Kandydatem na kolejny inwariant dokonaności
jest wyczerpanie się czynności czy procesu a w związku z tym, niedokonaność
to czynność czy proces trwające (por. np. Граматика на българския
език 1977, s. 210). Dokonaność wiązano też z zakończeniem czynności a niedokonaność
z trwaniem (por. np. Pauliny 1971, s. 97 - 98, Стевановић 1986,
s. 528 - 529). To, czy sytuacja opisywana przez czasownik jest dokonana czy
niedokonana badacze uzależniają od ujęcia rzeczywistości przez mówiącego,
od jego subiektywnego oglądu sytuacji (por. np. Wróbel 2001, s. 137, Андрейчин
1978, s. 162).
2. Model semantyczny aspektu czasownika
Wobec wielu różnych definicji aspektu i wewnętrznych sprzeczności teorii
formalnych go opisujących, warto sięgnąć do teorii aspektu innych niż formalne.
Wybrany w tej pracy model jest jednym z modeli semantycznych (por. inne
teorie semantyczne, np. Antinucci – Gebert 1977, Зельдович 2002) i zdaje się
rozwiązywać problemy, z jakimi boryka się tradycyjna aspektologia. Jego autorem
jest polski językoznawca profesor Stanisław Karolak.
Model ten opiera się na postulacie ścisłego odgraniczenia płaszczyzny formalnej
znaków języka (wykładniki języka) od ich płaszczyzny pojęciowej
409