Kompletný zborník vo formáte PDF - Jazykovedný ústav Ľudovíta ...

wszystkim, uznaje kategorię aspektu za kategorię semantyczną, uniwersalną
kategorię pojęciową. Dzięki temu aspekt przestaje być wiązany z obecnością
wykładników morfologicznych. Definicja kategorii aspektu nie zależy od takiej
czy innej kategorii wykładników (sufiksów, prefiksów) przyporządkowanych
jej przez większość opisów w językach naturalnych. Dlatego też aspekt nie jest
rozumiany jako kategoria gramatyczna, ani kategoria leksykalno-gramatyczna,
ani też leksykalna: „W płaszczyźnie pojęciowej znany z aspektologii podział na
aspekt leksykalny (rodzaj czynności) i aspekt gramatyczny nie istnieje, bowiem
kryterium tego podziału jest syntagmatyczny status wykładników, a nie treść
pojęciowa” (Karolak 2001, s. 505). Z punktu widzenia semantyki, wyróżnianie
dwóch jednostek aspektu, np. duratywności (aspekt leksykalny) i niedokonaności
(aspekt gramatyczny) jest niepotrzebne. Aspekt stanowi składnik treści semantemu
czasownika i nie wymaga istnienia dodatkowych morfemów gramatycznych.
I tak czasownik wierzyć jest ciągły 1 , bez względu na to, że nie posiada
gramemu niedokonaności.
Semantyczna kategoria aspektu znosi podział na języki aspektualne i nieaspektualne.
Można tylko zastanawiać się, czy aspekt ma w konkretnych językach
wykładniki gramatyczne czy inne. Jeżeli aspekt jest składnikiem pojęć
szczegółowych, to istnieje też w językach, które nie mają gramemów aspektu.
Semantyczna klasyfikacja powinna się sprowadzać do klasyfikacji semantemów
werbalnych przyporządkowanych pojęciom szczegółowym, nie powinna natomiast
dotyczyć kombinacji morfemów.
W teorii semantycznej aspektu odchodzi się od globalnego ujęcia czasownikowych
form aspektualnych, ponieważ aspekt mają nie formy werbalne, ale
reprezentowane przez nie pojęcia. Nie ma racji bytu zasada, według której jeden
czasownik może mieć tylko jeden aspekt. Jeden aspekt może mieć tylko jedno
pojęcie szczegółowe.
Sama definicja aspektu, który utożsamiony jest z czasem wewnętrznym,
opiera się o kryterium semantyczne rozciągłości w czasie. Aspekt w tym modelu
jest niezależny od subiektywnego spojrzenia mówiącego na daną sytuację 2 .
Poszczególne pojęcia są z natury rzeczy rozciągłe lub nierozciągłe w czasie i nie
można ich pozbawić tej cechy. Sytuacja przedstawiana czasownikiem jest
obiektywnie daną, wewnętrzną, temporalną strukturą czynności.
To pojęcia właśnie mogą być ciągłe lub nieciągłe. Tym samym wyróżnia się
podstawowe jednostki aspektualne: aspekt ciągły i aspekt nieciągły. Terminy
aspekt ciągły i aspekt nieciągły są szersze od tradycyjnych terminów aspekt
niedokonany i aspekt dokonany.
1
Warto tu zauważyć, że termin ‚ciągłość’ jest bardziej adekwatny niż ‚niedokonaność’.
Określenie wspomnianego czasownika wierzyć terminem ‚niedokonany’, jest dość
niefortunne. Przecież jeśli się wierzy, to już się coś dokonało, trwa jakiś stan. Termin
‚ciągłość’ nie nastręcza tego rodzaju problemów.
2
Z subiektywną interpretacją aspektu nie zgadzał się już bułgarski językoznawca
Светомир Иванчев (1971, s. 52).
413