PRACA DOKTORSKA

teoretycznie typów idealnych „welfare state”, zwracając jednocześnie uwagę na ichanalizę porównawczą. 218Państwo o orientacji społecznej ma obecnie równie wielu przeciwników, co izwolenników. Przez tych pierwszych uważane jest za źródło stagnacji i spadku znaczeniaEuropy w światowej gospodarce. Dla drugich jest wyrazem postępu cywilizacyjnego, awięc osiągnięcia pewnych standardów życia oraz gwarancji dla zachowania godnościczłowieka, któremu zabezpiecza się pewien poziom potrzeb, czyniących go wolnym iuczestniczącym w życiu społecznym obywatelem.Zwolennikiem tego drugie podejścia był angielski socjolog, T.H. Marshall, którytuż po zakończeniu drugiej wojny światowej proponował rozróżnienie trzech poziomówobywatelstwa, a więc i trzech poziomów rozwoju demokracji. Pierwszym jestobywatelstwo „cywilne”, stanowiące wyraz wyzwolenia człowieka, który uzyskujewolność osobistą, prawo do własności oraz wyrażania swoich poglądów. Kolejnympoziomem obywatelstwa jest to „polityczne”, które odnosi się do upodmiotowieniaczłowieka w państwie uzyskującego prawa polityczne, biorącego udział w wyborach,uczestniczącego w różnych formach zrzeszania obywateli, którym towarzyszy wolnośćprasy. Najwyższym zaś obecnie poziomem obywatelstwa, jest obywatelstwo społeczne,które zakłada określone prawa społeczne człowieka, dotyczące pomocy socjalnej, zdrowia,edukacji i pracy. 219 Tak więc zadaniem Marshall’a wyłonienie się państwa o orientacjispołecznej, nie jest niczym innym, jak wyrazem rozwoju demokracji, która wznosi się nawyższe szczeble rozwoju, co jednocześnie wiąże się z coraz silniejszą ingerencją państwaw życie społeczne. Marshall był zwolennikiem ewolucjonistycznej genezy państwa oorientacji społecznej, które wyłoniło się jego zdaniem na drodze rozwoju demokracji zpierwotnie funkcjonującego „państwa-stróża”. Kontynuatorką tego ujęcia jest współczesnafrancuska socjolog D. Schnapper, zdaniem której dzisiejsze państwo o orientacji społecznejzmierza w kierunku demokracji o orientacji społecznej, w związku z odejściem od218 Merrien F. X., Etat Providence, Presses Universitaire de France, Paris, 1997, str. 29-30.219 W języku francuskim jest to citoyenneté sociale, które wykracza poza sferę wyłącznie socjalną wrozumieniu podręcznika do polityki społecznej: Polityka Społeczna, red. A. Rajkiewicz, J. Supińska, M.Księżopolska, BPS, Katowice, 1998, str. 245-248.116