PRACA DOKTORSKA

socjalnego. Polityka ekspansywna oznacza, że państwo jest ostatecznym adresatemwszelkich nierozwiązanych problemów, za które ponosi samodzielną odpowiedzialność.Ujęcie restryktywne zakłada z kolei, że polityka ma „wnosić wkład do życia społecznego ito możliwie efektywny; musi jednak dostrzegać również granice swoich możliwości iwspółodpowiadać za ich przestrzeganie” 510 . Nowa teoria polityczna państwabezpieczeństwa socjalnego Luhmann’a, oparta na restryktywnym ujęciu polityki,odpowiada koncepcji Zawadzkiego dynamicznego ujęcia państwa o orientacji społecznej,w którym państwo to nie jest określonym stanem, lecz procesem ciągłej jego realizacji.Luhmann podsumowuje to stwierdzając, że „z politycznego punktu widzenia rzecząważną jest wystrzeganie się teorii dającej gotowe recepty polityczne. (...) Trzeba i możnazrozumieć, że opowiedzenie się po stronie wartości nie wystarcza i że każda struktura maswoje doniosłe konsekwencje. (...) Państwo bezpieczeństwa socjalnego jest wielkąhistoryczną próbą odrzucenia takiego sposobu rozwiązywania problemów, który polega naodwracaniu się do nich tyłem. Dlatego musi ono zajmować stanowisko wobec skutkówubocznych, które samo wywołuje. Oznacza to refleksyjny stosunek do samego siebie.” 511Po tym, jak nakreślone zostały ogólne kierunki, w jakich powinny pójść przemianydoktryny „welfare state”, podjęta zostanie obecnie próba bardziej ścisłego określeniakształtu, jaki powinno przybrać państwo o orientacji społecznej w XXI wieku, zewskazaniem priorytetowych sfer jego działania.Interesującej analizy w tym zakresie dokonał Esping-Andresen, identyfikujączasadnicze problemy „welfare state” i proponując każdorazowo określone rozwiązania naprzyszłość.Pierwszym problemem, na który Esping-Andersen zwrócił uwagę, są zmiany napoziomie rodziny, do których najmniej przystosowany jest bismarckowski model „welfarestate”. Chodzi tu przede wszystkim o odejście od modelu „male breadwinner”, jakidominował w epoce społeczeństwa przemysłowego, gdzie dzięki stabilności zatrudnieniamężczyzny rodzina utrzymywana była z jego wypłaty, podczas gdy kobieta510 Tamże, str. 157.511 Tamże, str. 158.246