PRACA DOKTORSKA

ludzkich możliwości i powodzenia w życiu. 117 Jedyna zasadna zdaniem Sen’a definicjarozwoju odnosi się więc do poszerzania wolności, która wprost przekłada się na jakośćżycia, zaś wszelkie wskaźniki ekonomiczne mają dlań znaczenie wyłącznieinstrumentalne.Różnica między ujęciem proponowanym przez Rawls’a, a podejściem Sen’a dotyczyprocesu oceny przy wykorzystywaniu kategorii „zdolności” oraz właściwej dla proceduryrawlsowskiej koncentracji na posiadaniu dóbr pierwotnych, a więc m.in. majątku,dochodu, szans, czy poczucia własnej godności. Zdaniem Sen’a dwie osoby posiadające tesame zestawy dóbr pierwotnych, mogą w zupełnie inny sposób oceniać ich przydatnośćdo realizacji własnego pojęcia dobra, czy swojego planu życiowego. Jak już wielokrotniewskazywano w tej pracy, każda koncepcja sprawiedliwości odnosi się do pojęcia równościw określonej sferze rzeczywistości. W przypadku Rawls’a płaszczyzną równości,wymaganą dla realizacji ideału sprawiedliwości, są dobra pierwotne, jednakże Senwskazuje na to, że nie musi występować bezpośrednie przełożenie między dobramipierwotnymi posiadanymi przez jednostkę, a jej faktycznym indywidualnym dobrobytem.Jednostki mogą się bowiem różnić między sobą możliwościami w przekształcaniu dóbrpierwotnych w poprawę ich jakości życia. 118 Sen dostrzegł jednak w teorii Rawls’a, czyteorii Dworkin’a zasadniczy postęp, polegający na przesunięciu punktu ciężkości wkierunku wolności, lecz jednocześnie zarzucił im, że zatrzymali się w połowie drogi docelu. Pisze on: „ponieważ środki w postaci zasobów, dóbr pierwotnych itp. bez wątpieniazwiększają swobodę osiągania (przy innych warunkach stałych), sensowne jest - jak sięzdaje - uznanie, że kierują nas one w stronę analizy wolności, oddalając zarazem odformułowania ocen opartych wyłącznie na osiągnięciach. Jeśli naszym celem jest równośćw przestrzeni zasobów (Dworkin) lub dóbr pierwotnych (Rawls), to można tointerpretować jako przesunięcie ciężaru ocen od samych osiągnięć do wolności. Trzebajednak wziąć pod uwagę, że wyrównanie stanu posiadania zasobów lub dóbr pierwotnychu poszczególnych osób, nie musi jednocześnie oznaczać wyrównania rzeczywistejwolności, ponieważ przekształcanie zasobów i dóbr pierwotnych w wolność może być117 Tamże, str.31-47.118 Sen A., Nierówności, dalsze rozważania, Znak, Kraków, 2000, str. 22-41.64