PRACA DOKTORSKA

uwarunkowany zakresem uczestnictwa społecznego (aczkolwiek warstwy wyższe nadaljeszcze w większym stopniu uczestniczą we wszystkich funkcjonalnie wyodrębnionychdziedzinach), a na jego miejsce pojawia się ogół równorzędnych jednostek, które pełniąuzupełniające się role w poszczególnych systemach funkcjonalnych.” 223 Tak więcpojawienie się państwa bezpieczeństwa socjalnego jest wynikiem upolityczniania coraz tonowych sfer ludzkiego działania. Paradoksalnie to właśnie demokracja proces ówwzmacnia, gdyż umożliwia ludziom wysyłanie pod adresem państwa sygnałów, będącychodzwierciedleniem ich żądań dotyczących coraz to nowych sfer ludzkiego działania, wktóre państwo, w odpowiedzi na otrzymane impulsy, zaczyna ingerować. Luhmann uważajednak, że proces inkluzji politycznej nie musi koniecznie prowadzić do skutków, jakiebyły obserwowane w państwach socjalistycznych, zbliżających je do totalitaryzmu. Uważaon bowiem, że przy dzisiejszym poziomie komplikacji struktury społecznej, mogą iść wparze wzrost znaczenia państwa (polityki), efektywność i wzrost możliwościindywidualnych. Twierdzi on, że „błąd polega na tym, że zakłada się coś w rodzaju gry osumie zerowej: im większa rola polityki, tym mniejsza rola innych czynników, im więcejpaństwa tym mniej wolności. (...) W społeczeństwach wysoce złożonych możliwa jestamplifikacja wzajemnych uwarunkowań polegająca na tym, że większa aktywnośćpolityczna, produktywność gospodarcza, czy też postęp naukowy, mogą iść w parze zrozbudowanym repertuarem możliwości indywidualnych. (...) Państwo bezpieczeństwasocjalnego nie musi prowadzić do totalizacji i centralizacji; chodzi raczej o stworzenietakich warunków, żeby możliwości mogły być kombinowane i rekombinowane.” 224Do zgoła odmiennych wniosków doszedł Peter Drucker, dla którego procesinkluzji politycznej (pojęcie tego Drucker nie używa), prowadzi do wykształcenia sięmega państwa, a więc państwa zwyrodniałego, które wykroczyło daleko poza swoje rolęgwaranta wolności. Wyłanianie się państwa o orientacji społecznej jest więc dla Druker’akrokiem w kierunku mega państwa, które przestaje być li tylko regulatorem i gwarantem,223 Tamże, str. 36-37224 Tamże, str. 40-41.118