PRACA DOKTORSKA

i mimo, że mógł brać pod uwagę znaczną mnogość czynników instrumentalnych, toostatecznie właśnie informacja o pożytkach została uznana za właściwą podstawę dooceny sytuacji oraz wyboru zalecanych reguł i działań. W swej klasycznej, rozwiniętejprzede wszystkim przez Jeremy'ego Benthama postaci, utylitaryzm definiował pożytek wkategoriach przyjemności, szczęścia lub satysfakcji i wszystkie problemy sprowadzał domaksymalizacji tych stanów. Gdy wartościująca ocena ma strukturę utylitarystyczną, wrachunku przyjemności nie znajdowały bezpośredniego odzwierciedlenia takiepotencjalnie ważne kwestie, jak indywidualna wolność, samorealizacja czy pogwałceniefundamentalnych praw. Mogły one odgrywać rolę jedynie pośrednią, to znaczy mogłyzostać odzwierciedlone tylko w tej mierze, w jakiej przekładały się na satysfakcję,przyjemność lub szczęście. Co więcej, z racji swego sumarycznego nastawieniautylitaryzm nie przykładał wagi do rozkładu użyteczności, interesował go bowiem tylkocałościowy efekt, obejmujący wszystkie osoby wchodzące w danej sytuacji w grę. Przezznaczną część XX wieku utylitaryzm był dominującą kategorią etyczną i należał też donajbardziej wpływowych koncepcji sprawiedliwości. Tradycyjna ekonomia dobrobytu ipolityki społecznej była przez długi czas zdominowana przez to podejście, któremuwspółczesną formę nadał Jeremy Bentham. 70Na utylitarystyczną ocenę składały się trzy elementy. Pierwszym jest„konsekwencjalizm", który oznaczał, że wszelkie wybory (działań, reguł, instytucji itd.)należy oceniać z uwagi na ich konsekwencje. Drugim składnikiem jest „nastawienie napomyślność", utylitaryzm bowiem domagał się, aby ocenę sytuacji ograniczać do ichużyteczności, nie zwracając uwagi na takie kwestie, jak posłuszeństwo prawu, bądź jegopogwałcenie. Trzeci składnik to „sumaryczność", w myśl której utylitaryzm postulował,aby pożytek odniesiony przez różnych ludzi sumować, otrzymując w ten sposób zbiorcząocenę danego wyboru. Jeśli połączymy te trzy składniki, to otrzymamy klasyczną formułęutylitaryzmu, mówiącą o tym, że każdy wybór należy oceniać z uwagi na sumętworzonych przezeń użyteczności. 7170 Sen A., Rozwój i wolność, "Zysk i S-ka", Poznań, 2002, str. 71-73.71 Tamże, str. 74-75.40