PRACA DOKTORSKA

ealizację idei uznawanych dotąd za utopijne. Świadomość na zachodzie Europy w kwestiiofiar, jakie pociągał za sobą komunizm, była znikoma, przez co dostrzegane w nimzagrożenie dla kapitalizmu przedstawiało się jako znacznie poważniejsze.Okres międzywojenny przyniósł jednak jeszcze jedną drogę, którą poszła częśćpaństw europejskich, a był nią faszyzm. Stanowił on próbę stworzenia kolejnejalternatywy wobec liberalizmu społeczno-gospodarczego, tym razem alternatywy opartejna kulcie wodza, szowinizmie i ksenofobii. Zawadzki pisze, że „faszyzm zajął w kwestiifunkcji państwa nowe stanowisko, odbiegające od stanowiska zarówno doktrynyliberalnej, jak i komunistycznej. Doktryna faszystowska zmierzała zarówno doumocnienia funkcji wewnętrznej, co znalazło wyraz w stosowaniu na szeroką skalęterroru, jak i funkcji zewnętrznej, co przekładało się na bezprecedensowe zbrojenia idoprowadziło do wybuchu drugiej wojny światowej.” 261 Tak daleko idące przemianyspołeczno-polityczne nie mogły się dokonać bez szerokiego poparcie społecznego, stądfaszyzm w początkowej fazie wiązał się z poprawą sytuacji ekonomicznej ludności, zewzględu m.in. na ogłoszony w Niemczech w 1933 roku program robót publicznych. 262Wydarzeniem, które miało jednak kluczowe znaczenia dla pojawienia się państwao orientacji społecznej, był wielki kryzys z lat 1929-1935, który przyniósł ogólny spadekprodukcji przemysłowej oraz długotrwałe bezrobocie. Znaczenie tego wydarzeniawynikało z faktu, że tzw. wielka depresja obaliła w praktyce fundamenty obowiązującejdotąd bezsprzecznie klasycznej teorii ekonomii w wydaniu Smith’a. Doktryna ta zakładałasamoregulujące właściwości rynku, którego to niewidzialna ręka miała zgodnie z prawempopytu i podaży przywracać równowagę gospodarce. Klasyczna ekonomia nieprzewidywała możliwości występowania długich okresów bezrobocia i recesji, dlategowydarzenia z lat 1929-1935 dokonały falsyfikacji jej podstawowych założeń. Jak jużwskazywano w pierwszej części niniejszej rozprawy, teoretykiem, który stworzył wramach ekonomii podstawy do wykształcenia się „welfare state” był J.M. Keynes. Zwróciłon bowiem uwagę na konieczność stymulowania efektywnego popytu w drodze m.in.261 Tamże, str. 23.262 Galbraith J.K., Ekonomia w perspektywie, krytyka historyczna, Warszawa 1992 s.236. (W:) Zawadzki S.,Państwo o orientacji społecznej, Warszawa, 1996, str. 25.133