PRACA DOKTORSKA

oznacza, że efektywność wzrostu produktu, któremu towarzyszy degradacja środowiskanaturalnego, ma tendencję spadkową. 142Piszący te słowa jest przekonany, że współcześnie przy ocenie makroefektywnościsystemów społeczno-gospodarczych należy brać pod uwagę jeszcze jeden bardzo ważnyczynnik, a mianowicie rozwój kapitału ludzkiego i jego efektywność w generowaniuwzrostu PKB. Jest to bardzo ważne przede wszystkim w związku ze zmianami, jakienastąpiły w światowej gospodarce. Współcześnie to nie dobra naturalne czy wielkość siłyroboczej decydują o potencjale i produktywności danego kraju, lecz kapitał ludzki iintelektualny, będący głównym źródłem postępu i nowych technologii. Wiedza ikompetencje, których generatorem i nośnikiem jest człowiek, stają się kolejnymwymiarem kapitału, jaki należy brać pod uwagę w rachunku efektywności. Teza ta maogromne znaczenie w kontekście niniejszej rozprawy, gdyż po wiekach, gdy podstawąrozwoju ekonomicznego była najpierw ziemie, potem maszyna a więc przemysłprodukcyjny, dziś staje się nią wiedza i wynikające z niej kompetencje, których nie da sięoddzielić od istoty ludzkiej. W punkcie tym dostrzec można zbliżanie się dwóch,uważanych często za sprzeczne, wymogów sprawiedliwości i efektywności. Jest to bardzooptymistyczna perspektywa, oznaczająca być może ponowne ukierunkowanie ekonomiina zainteresowanie człowiekiem. To w tej perspektywie może dojść do syntezy homooeconomicus i homo sociologicus, gdyż te same inwestycje w człowieka podnoszącepoziom sprawiedliwości społecznej (rozumianej w ujęciu Sen’a), mogą dodatnio wpływaćna rachunek efektywności całego systemu. Wybiegając nieco w przód można by jużzaryzykować stwierdzenie, że ten sam kierunek mogłoby obrać zreformowane państwoopiekuńcze XXI wieku.Nie jest więc łatwym zadaniem wyznaczenia relacji zachodzących między pojęciemsprawiedliwości społecznej a efektywnością ekonomiczną. Ilość poglądów na ten tematznacznie przekracza objętość tej rozprawy. Dlatego przedstawione zostaną jedynie głównenurty poglądów, dające się uszeregować w porządku od tych zakładających całkowitą142 Tamże, str. 102-104.76