PRACA DOKTORSKA

wszystkim rynki finansowe w wyniku oderwania ich od polityk i realnych zjawiskwytwórczych. 472Czasy zimnej wojny przyzwyczaiły ludzi do dualistycznego postrzegania systemówgospodarczych, dla których najistotniejsza była opozycja kapitalizmu i komunizmu.Okazuje się jednak, że kapitalizm posiada wiele twarzy, zaś w całości uległ znacznymmodyfikacjom właśnie pod wpływem konfrontacji z komunizmem, o czym była już wniniejszej rozprawie mowa. Kapitalizm bowiem to nie tylko i wyłącznie określony iniezależny od sfery kulturowej społeczeństwa system wytwórczy. Właśnie w tychpozagospodarczych elementach, a zwłaszcza w kulturze różnych narodów, tkwiprzyczyna różnorodności kapitalizmów, a także istotne źródło ich sukcesów lubniepowodzeń. Oblicza kapitalizmu są różne, niekiedy także odrażające, ale nie możnazaprzeczyć, że jest to system o olbrzymim potencjale rozwojowym, stwarzający warunkido rozszerzania ludzkiej wolności i kreatywności. Kapitalizm jest systemem pojemnym,elastycznym i adaptacyjnym. Nie opiera się na jednej wąskiej doktrynie, jak np.marksistowski socjalizm, ale wchłania i wykorzystuje różne ideologie, różne prądyintelektualne i różne kultury. Należy jednak pamiętać, że humanizacja kapitalizmuwymaga stałego wysiłku, ponieważ mechanizm gospodarki kapitalistycznej ma skłonnośćdo „imperializmu", ujednolicania i podporządowywania innych interesów (kulturalnych,społecznych i politycznych) interesom kapitału. 473 Mamy więc współcześnie do czynieniaz wielością kultur kapitalizmu 474 , a stan ten prawdopodobnie będzie się jeszcze długoutrzymywał. Dotyczy to również modelu „welfare state”, głęboko zakorzenionego wkulturze społeczeństw Europy Zachodniej, które z pewnością w ramach procesówdemokratycznych nie pozwolą na jego jednoznaczne przekreślenie, w krótkim a nawetśrednim okresie. Gospodarka i kultura są ze sobą ściśle związane i wzajemnie na siebiewpływają. Dlatego model gospodarczy nie może za nadto odbiegać od aksjologicznychpokładów społeczeństwa, co nie oznacza jednak, że zmiany w środowisku zewnętrznym (a472 Tamże, str. 332.473 Wilkin J. Jaki kapitalizm, jaka Polska, PWN, Warszawa, 1995, str. 23.474 Rozwija ten wątek Witold Morawski (w:) Morawski W., Socjologia Ekonomiczna, PWN, Warszawa,2001, str. 333-338.228