PRACA DOKTORSKA

za to, że na ołtarzu pomyślności ogółu składa często dobro poszczególnych jednostek. 56Nie wszyscy jednak uważają podejście właściwe dla utylitaryzmu za wystarczającąpodstawę dla budowy sprawiedliwego, a tym bardziej demokratycznego społeczeństwa.Skłania ich to do poszukiwania alternatywy wobec utylitaryzmu, który ich zdaniem niedostarcza zadawalającego wyjaśnienia podstawowych praw i swobód obywateli, jakowolnych i równych osób, co jest wymogiem o bezwzględnie pierwszorzędnym znaczeniudla opisu instytucji demokratycznych. 57Aby jeszcze wyostrzyć spojrzenie na owe dwa odmienne podejścia do problemusprawiedliwości społecznej, należy przyjrzeć się wagom, jakie przywiązują one kolejno doproblemu zasług i determinantów społecznych. Dla współczesnych neoliberałów, którychintelektualne korzenie sięgają klasycznego utylitaryzmu (np. Hayek, Nozick),sprawiedliwe są te nierówności, które wynikają z indywidualnych wyborów człowieka,który dzięki swoim talentom właściwym tylko jego osobie, osiąga pozycjęuprzywilejowaną. Zasługa, leżąca u podstaw sukcesu, jest postrzegana wówczas jakowystarczająca legitymacja dla zaistniałych nierówności. Przeciwnicy tego podejścia (np.Rawls, Dworkin) wskazują tymczasem na znaczenie całego kontekstu społecznego, wktórym ludzie się rodzą, wychowują i wzrastają, zyskując m.in. większe szanse na rozwójswoich wrodzonych talentów, nie wspominając już o kwestiach związanych zdziedziczeniem. Gdy przyjmiemy ten punkt widzenia, te same nierówności przestają byćuznawane za sprawiedliwe, gdyż pozwalają tym, którzy zajmowali lepsze pozycjewyjściowe efektywniej dążyć do stawianych sobie celów. 58Innym istotnym kryterium, które może służyć za podstawę dalszych klasyfikacjiteorii sprawiedliwości, a będące bezpośrednio związanym z wcześniejszymrozróżnieniem, jest spojrzenie z punktu widzenia bazy informacyjnej. 59 Chodzi w tym56 L’Etat-Providence, Pouvoirs – Revue Française d’Etudes Constitutionnelles et Politiques, nr 94, 2000, str.32. Patrz to samo rozróżnenie teorii sprawiedliwości: Définir les inégalités – des principes de justice a leursreprésentations sociales, Borgetto M., Calves G., Concialdini P., Collection MiRe, Ministère de l’Emploi et dela Solidarité, Paris, 2000, str. 15-16.57 Rawls J., Teoria Sprawiedliwości, PWN, Warszawa, 1994, str. XII, przedmowy do wydania polskiego.58 Savidan P., Y a-t-il des inégalités justes ?, Alternatives économiques, nr 207, październik 2002, str. 79-80.59 Sen A. Rozwój i wolność, "Zysk i S-ka", Poznań, 2002, str. 71-80.33