PRACA DOKTORSKA

W związku z powyższym utylitaryzm można zaliczyć do grupy tzw. teoriiteleologicznych, gdyż definiują one dobro niezależnie od słuszności. W myśl utylitaryzmudobro oznacza przyjemność (hedonizm), czyli zwiększanie swojej użyteczności w drodzezaspakajania racjonalnych pragnień. Słuszność w ujęciu utylitarystycznym, to coś, comaksymalizuje dobro. Mówiąc ściślej, słuszne są te instytucje i działania, wybieranespośród dostępnych możliwości, które tworzą najwięcej dobra, a przynajmniej nie mniejniż inne możliwe. 72Można więc stwierdzić, że filozofowie utylitaryzmu stworzyli podwaliny podpóźniejsze oddzielenie sfery efektywności ekonomicznej od sfery moralnej. Uważalibowiem, że dobre są te instytucje, które przyczyniają się do pomnażania jednostkowejszczęśliwości, bez względu na etyczną odpowiedzialność jednostki. Tylko wtedy jednostkistają się autonomiczne na rynku kapitalistycznym, a kalkulacja zysków i strat może imprzynosić maksymalizację korzyści. Utylitaryzm zwiększył zatem poparcie dlaindywidualistycznego instynktu posiadania. 73Przedstawione idee klasycznego utylitaryzmu stały się podstawą doktrynyliberalizmu gospodarczego, co widać już u jego twórcy, Adama Smith’a. To z jego ideamiwiąże się rozróżnienie, jakiego dokonano później między tzw. sprawiedliwościądystrybutywną, a komutatywną. Sprawiedliwość dystrybutywna odwołuje się bowiem dorówności materialnej, na rzecz której konieczne jest dokonanie powtórnego podziałudochodu, podczas gdy sprawiedliwość komutatywna dokonuje się w bezosobowymprocesie rynkowym i wyklucza wszelką kontrolę typu politycznego. Idee Adama Smith’awpisują się w pojęcie sprawiedliwości komutatywnej. To w procesie swobodnej wymianyrynkowej, korzystnej dla wszystkich biorących w niej udział jednostek, dostrzegał onrealizację ideału sprawiedliwego społeczeństwa, łączącego w sobie sprawiedliwość iefektywność. 74Tezy Smith’a stanowiły postęp na drodze do emancypacji jednostki, gdyżwystępowały przeciwko merkantylizmowi, który przyznawał państwu zasadniczą rolę w72 Rawls J., Teoria Sprawiedliwości, PWN, Warszawa, 1994, str. 37-41.73 Morawski W., Socjologia Ekonomiczna, PWN, Warszawa, 2001, str.286.74 Efektywność a sprawiedliwość, red. Wilkina J., "Key Text", Warszawa, 1997, str.7841