PRACA DOKTORSKA

względu na ich status majątkowy czy pochodnie. Realizowana jest w ten sposóbsprawiedliwość społeczna na poziomie równości wobec prawa. Faktem jest jednak to, żeponieważ korzystanie z praw nie wiąże się z żadnymi sankcjami, ani nagrodami, niemożna więc mówić o występowaniu w krótkiej perspektywie bodźców, którewymuszałyby na ludziach wyłącznie racjonalne postawy. Praw nie można także kupić,sprzedać, ani nikomu odstąpić w zamian za inne dobra, co czyni domenę praw sprzeczną zlogiką efektywności rynkowej. Można w związku z tym powiedzieć, że to prawa, domenademokracji i państwa, wyznaczają granice rynku i że ich deklaracja usunęła jednostkę zlisty produktów dostępnych na rynku. Zakaz wszelkich transakcji, których przedmiotemmogłyby być prawa, jest w pełni uzasadniony, jeżeli przyjmiemy, że prawa polityczne ispołeczne są częścią ludzkiej godności. Godność człowieka wiąże się z zaspakajaniemokreślonych potrzeb, stąd i w tą sferę musiały wkroczyć prawa, by rynek nie wykorzystałw swej logice efektywności trudnych sytuacji, w jakich często znajdują się ludzie będącyna skraju własnej godności. To wszystko, to oczywiście teoria, bowiem w praktyce częstookazuje się, że logika pieniądza, czyli rynku, przenika do sfery praw. Praw nie można coprawda kupić, ale mając odpowiednie środki można nabyć usługi, które konkretne prawawzmacniają, bądź poszerzają możliwość ich wykorzystania (usługi adwokata). Logikapieniądza przenika wreszcie do sfery polityki, gdzie osłabia zasadę „jeden człowiek, jedengłos”. Tak więc prawa wynikające z przyjęcia określonego priorytetu równości, będącegoelementem sprawiedliwości społecznej, ochraniają człowieka przed jego utowarowieniem,a tym samym ingerencją rynku w sferę jego godności. 154Zdaniem Okuna rynek ma również bardzo ważną role do spełnienia i nie jest totylko i wyłącznie optymalna i efektywna alokacja zasobów. Ta ostatnia ma oczywiścieogromne znaczenie, gdyż pozwala społeczeństwu na szybki rozwój i zwiększanie „ciasta”do społecznego podziału, lecz rynek pełni jeszcze jedna ważną funkcję, a mianowicieparadoksalnie jest on gwarantem wolności indywidualnej. To rynek gwarantuje nam wswej logice prawo do swobodnego wyboru zawodu, miejsca pracy, ale również prawo donierównego wynagrodzenia, wynikającego z naszego uprzedniego wkładu. Mamy więc tu154 Tamże, str. 6-26.85