PRACA DOKTORSKA

Chodzi tu przede wszystkim o opisywane już zjawisko rozbicia dawnych więzi isolidarności właściwych dla grup pierwotnych. Masowe migracje do miast oznaczałydodatkowe ręce do pracy w przemyśle, ale dla samych robotników, za których uważanorównież kobiety i dzieci, oznaczało to pracę do 80 godzin tygodniowo, niejednokrotnie wbardzo trudnych i niebezpiecznych warunkach. 258 Nie było wówczas mowy opoważniejszych zabezpieczeniach socjalnych na wypadek choroby, inwalidztwa, czyinnych zdarzeń losowych, przyjmowanych dzisiaj za normalność. Trudna sytuacjapracowników przemysłowych doprowadziła do wyłonienia się ruchu robotniczego iwzrostu popularności idei socjalistycznych.Kolejnym wydarzeniem historycznym, o którym należy wspomnieć, a któreprzyczyniło się do genezy „welfare state”, jest pierwsza wojna światowa. Jak piszeZawadzki, była to od początku wojna totalna, która wymagała zaangażowania całychspołeczeństw i ich gospodarek. W praktyce oznaczało to daleko idący interwencjonizmpaństwowy, wynikający z konieczności wprowadzenia gospodarki wojennej nastawionejna przemysł wojskowy i wojskowe zamówienie. Było to więc daleko idące odejście odfunkcjonującego dotąd kapitalizmu wolnorynkowego, opartego na ideach liberalizmugospodarczego. Po zakończeniu wojny, mimo powrotu do gospodarki pokojowej, nie byłjuż możliwy całkowity powrót do wcześniejszej formy czystego kapitalizmuwolnorynkowego, tym bardziej, że na wschodzie pojawiła się nowa i przybierająca na silealternatywna ideologia. 259Jak się okazało, owa alternatywa ideologiczna, o której mowa wyżej, znalazła swojąpraktyczną realizację w następstwie zwycięstwa rewolucji bolszewickiej w Rosji w 1917roku. Był to bardzo silny cios dla ówczesnego świata kapitalistycznego, gdyż okazało się,że zamiana ról kapitalisty i robotnika jest w praktyce możliwa. 260 Rewolucja bolszewickadała namacalny dowód na to, że w kwestiach społecznych robotników nie możnaignorować w nieskończoność, a samym robotnikom dostarczyła motywacji w walce oswoje interesy. Zewnętrzni obserwatorzy widzieli w Rosji Radzieckiej wyłącznie258 Janik R., Szanse realizacji "państwa opiekuńczego" w procesie integracji europejskiej, PolitechnikaCzęstochowska, Częstochowa, 2003, str. 28.259 Zawadzki S., Państwo o orientacji społecznej, Warszawa, 1996, str. 20.260 Tamże, str. 21.132