PRACA DOKTORSKA

podejściu o to, jakie informacje konkretna teoria sprawiedliwości uznaje za istotne, a któreeliminuje, jako mało użyteczne z punktu widzenia oceny danej sytuacji.I tak dla utylitaryzmu informacyjną podstawą jest całkowita suma użytecznościmożliwej w danej sytuacji. W klasycznej, benthamowskiej formule „użyteczność" pewnejsytuacji danej osoby wyraża się w określonej ilościowo przyjemności. Zgodnie z owąutylitarystyczną wizją niesprawiedliwość polega na pomniejszeniu sumarycznego pożytkuw zestawieniu z alternatywną możliwością, a niesprawiedliwe społeczeństwo to takie, wktórym ludzie są w sumie mniej szczęśliwi, niż być powinni. Jeśli chodzi o libertarianizm,to w przeciwieństwie do utylitaryzmu nie interesują go bezpośrednio szczęście czyrealizacja pragnień, koncentruje się on bowiem przede wszystkim na najróżniejszychswobodach i prawach. 60 Nawet bez zagłębiania się w konkretne formuły, używane wramach każdego z tych stanowisk, można odgadnąć, że z powodu zasadniczychodmienności informacyjnych musi tutaj chodzić o zdecydowanie odmienną wizjęsprawiedliwości. W przypadku zaś teorii Rawls’a, która opiera się na prymacie wolności,bazę informacyjną stanowi dostęp do dóbr pierwotnych takich, jak wolność i możliwości,dochód i bogactwo oraz podstawowy szacunek do samego siebie. Dla niektórychteoretyków sprawiedliwości szerokość owej bazy informacyjnej ma zasadnicze znaczeniedla oceny danej teorii. Teoretykiem takim jest Amartya Sen, który uważa, że wszystkiewcześniej wymienione teorie posługują się nazbyt ograniczonymi bazamiinformacyjnymi. Pełna baza informacyjna w myśl Sen’a odnosi się do wolności, jakozdolności jednostki do robienia tego, co rozsądnie pragnie robić. 61Odrzucenie racjonalnych podstaw teorii sprawiedliwości skłania do oparcia ich nanormach moralnych. Teorie sprawiedliwości, które stawiają sobie za cel diagnozęspołeczeństwa poprzez lokalizację nierówności określonych z punktu widzenia zasadmoralnych jako niesprawiedliwe, które następnie proponują odpowiednie działaniamające na celu zmianę tego stanu rzeczy, określane są mianem teorii normatywnych (wodróżnieniu od tych pozytywnych). Do takich teorii zaliczyć można zarówno60 Patrz wyżej.61 Sen A. Rozwój i wolność, "Zysk i S-ka", Poznań, 2002 str. 71-90. Patrz również: Sen A., Nierówności,dalsze rozważania, Znak, Kraków, 2000, str. 92-93.34