PRACA DOKTORSKA

generowaniu bogactwa narodowego, poprzez zwiększanie w handlu międzynarodowymeksportu a ograniczanie importu. Smith obalił również dogmat fizjokratów, dla którychźródłem bogactwa była ziemia, gdyż umieścił on w centrum pracę człowieka. To właśnieegoistyczne jednostki, odpowiadające modelowi homo oeconomicus, uczynił Smithmimowolnymi dobroczyńcami ogółu. Ludzie mieli bowiem w swym egoizmie przyczyniaćsię do pomnażania dobra wspólnego w drodze wolnej wymiany na rynku regulowanymjego niewidzialna ręką. Smith stwierdził, że każdy realizując swój prywatny interesnajlepiej przyczynia się do poprawy losu innych. Mówiąc językiem utylitaryzmu -sprawiedliwość gwarantowana jest przez wolny rynek, który działa na rzecz wzrostubogactwa wszystkich jego uczestników, podnosząc tym samym zbiorową użyteczność.Wszelkie ograniczenia działania mechanizmu rynkowego są nie tylko nieefektywne, alewręcz niesprawiedliwe. 75Smith wyraził pogląd, iż „często możemy spełnić wszystkie przepisysprawiedliwości siedząc spokojnie i bezczynnie.” 76 Sprawiedliwość może więc miećwymiar zarówno dynamiczny, jak i statyczny. Aspekt dynamiczny odnosi się dokonkretnych zachowań i oznacza działanie zgodne nie tylko z obowiązującym prawem,lecz także właściwe postępowanie i zachowanie, które nie narusza uznawanych wspołeczeństwie zasad etycznych i norm moralnych. Ujęcie dynamiczne odnosi się dozachowań ludzkich, w tym przypadku do działań podejmowanych przezwspółzawodniczące ze sobą na rynku podmioty gospodarcze. Aspekt statyczny dotyczyokreślonej struktury, która postrzegana jest jako właściwa. Chodzi oczywiście o określonąstrukturę rynku, np. konkurencję doskonałą, w której obowiązują pewne zasady:jednakowa cena za identyczny produkt, brak barier wejścia i wyjścia do i z branży, pełnainformacja o cechach wyrobu itp. 77Mogło się więc wydawać, że Smith znalazł klucz do zagadki pogodzenia trzechwymogów, jakimi są sprawiedliwość, efektywność i wolność. Nierówności, jakie siębowiem pojawiają w toku działania mechanizmu rynkowego wynikały wprost z postaw75 Minc A., Les prophètes du bonheur, Grasset, Paris, 2004, str. 44-5576 Smith A., Teoria uczuć moralnych, PWN, Warszawa, 1989, s. 120.77 Efektywność a sprawiedliwość, red. Wilkina J., "Key Text", Warszawa, 1997, str. 74.42