PRACA DOKTORSKA

Oceny „neoliberalnej kontrofensywy” nie są jednak jednoznaczne. Dla M.Friedman’a neoliberalne reformy były pierwszym poważnym programem pozwalającymna zmniejszenie wydatków publicznych, zaś dla innego czołowego ekonomisty XX wieku,P.A. Samuelsona były one wyrazem odrzucenia wartości humanitarnych w gospodarce. 416Niegdyś „jastrząb” administracji Reagan’a, Edward Luttwak, dziś pisze oneoliberalizmie w sposób następujący: „nazywają to wolnym rynkiem, ale dla mnie jest tokapitalizm z turboładowaniem, w skrócie turbokapitalizm, ponieważ zupełnie różni się odściśle kontrolowanego kapitalizmu, który kwitł od 1945 oku do lat 80-tych i któryprzyniósł sensacyjną nowość masowej zamożności ludzi w USA, Europie Zachodniej,Japonii i wszystkich innych krajach, które poszły w ich ślady” 417 . Taki turbokapitalizm mawiele wspólnego z sowiecką wersją komunizmu - w tym sensie, że oferuje każdemukrajowi taki sam zbiór zasad, ignorując różnice historyczne, społeczne, kulturowe. JohnGray, niegdyś ideolog rządu Margaret Thatcher, ironizuje, że "neoliberałowie", podobniejak marksiści, są wyznawcami gospodarczego determinizmu - wierzą, że przeznaczeniemwszystkich krajów jest przyjęcie wspólnego systemu gospodarczego. Podobnie jakmarksiści twierdzą też, że ich idee nie poniosły klęski, a jeśli się nie sprawdzają, to dlatego,że nie w pełni wprowadzono je w życie. Współczesny problem polega na tym, że skrajnieortodoksyjny kapitalizm i komunizm przedstawiane są jako nieunikniona alternatywa,która w gruncie rzeczy, zdaniem Artura Domosławskiego, jest alternatywą fałszywą, gdyżwłaściwe dziś pytanie to nie: czy wolny rynek(?), ale pytanie, jaki wolny rynek(?). 418 Zkolei Pierre Roger uważa, że zestawianie ze sobą krajów OECD i krajów rozwijających sięnie ma sensu, gdyż są one po prostu nieporównywalne, dlatego w argumentach okonieczności obniżania kosztów pracy i podnoszenia efektywności dostrzega on działanie„zabójczego kapitalizmu”, jaki wytworzył się w latach 80-tych. 419416Patrz wywiad z Fridmanem i Samielsonem zamieszony w Newsweek’u z 2 marca 1981 roku za DomańskaE., Wokół interwencji państwa w gospodarkę: Keynes, Friedman, Laffer, Kennedy, Reagan i inni,Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 1992, str. 186.417 Domosławski A., Niecnoty turbokapitalizmu, Gazeta Wyborcza, nr 33, 8-9 luty 2003.418 Tamże.419 Roger P., Vers l’Etat Charitable?, Editions Ouvrières, Paris, 2000, str. 169-172.199