11.01.2013 Views

Diccionario: Quechua - Español - Quechua, Simi Taqe: Qheswa ... - illa

Diccionario: Quechua - Español - Quechua, Simi Taqe: Qheswa ... - illa

Diccionario: Quechua - Español - Quechua, Simi Taqe: Qheswa ... - illa

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

apiñamiento 786 787 arrinconarse<br />

p'altayay. Pe.Aya: paltayay. Ec:<br />

pallkanay. Arg: paltayay.<br />

apiñamiento. s. Ch'unkunakuy,<br />

ñit'inakuy, k'iskinakuy.<br />

apiñado,–da. adj. Ch'unkusqa,<br />

ñit'isqa, k'iskisqa.<br />

aplastado,–da. adj. Ñit'isqa, ñup'usqa.<br />

Pe.Anc: tanu, ñupu, ñiti. Pe.Caj:<br />

llapchashqa, peqtuchishqa. Bol:<br />

nat'usqa.<br />

aplastar. v. Ñit'iy, ñup'uy.<br />

apocado,–da. adj. K'uytu k'uytu.<br />

apodar. v. Sutiyay.<br />

apodarse. v. Sutiyakuy.<br />

apol<strong>illa</strong>do,–da. adj. Thutasqa. Pe.Aya:<br />

phuyusqa.<br />

apol<strong>illa</strong>miento. s. Thutayay,<br />

phuyuyay.<br />

apoplejía. s. Med. Tuku.<br />

aporcar. v. Agr. Hallmay. Pe.Anc:<br />

kutipay.<br />

aporque. s. Hallma.<br />

aporrear. v. P'anay. Pe.Aya: qejtay.<br />

Pe.Jun: wipay. Arg: makay. Ec:<br />

panay.<br />

aporrearse. v. P'ananakuy.<br />

apoyado,–da. adj. k'irasqa,<br />

tawnasqa.<br />

apoyar. v. Q'emiy. Pe.Aya: jimiy. Ec:<br />

kimiy.<br />

apoyarse. v. K'iranakuy.<br />

apoyo. s. K'ira, tusa. Ejem. Pacha<br />

tusan: puntal del cielo.<br />

aprender. v. Yachay. Pe.Caj:<br />

Pe.Jun: yatrakuy.<br />

aprendiz. s. Yachaq.<br />

apresado,–da. adj. Hap'isqa.<br />

apresar. v. Hap'iy.<br />

apresuradamente. adv. Usqhaylla,<br />

usqhay. Pe.Anc: tsaylia. Pe.Caj:<br />

Pe.Jun: wayralla.<br />

apresurador. s. adj. Usqhachiq.<br />

apresurar. v. Usqhachiy. Bol: usqhay.<br />

Pe.Aya: utkay.<br />

apretado,–da. adj. Mat'i.<br />

apretujar. v. Mat'iykachay.<br />

apretujarse. v. Mat'inakuy.<br />

aproximar. v. Achhuykachiy.<br />

aproximarse. v. Achhuykuy,<br />

achhuykunakuy: aproximarse el<br />

uno al otro.<br />

apuesto,–ta. adj. K'acha. v. gallardo.<br />

apuntalar. v. Tusay.<br />

Apurímac. s. Geog. Apurimaq: el<br />

Dios que habla. Departamento del<br />

Perú. || Apurimaq: río sagrado<br />

chanka.<br />

aquel,–lla,–llo. pron. Haqhay. Bol:<br />

shaqay.<br />

aquí. adv. Kaypi. || Kaymanta,<br />

kaymanta pacha: de aquí, desde<br />

aquí. || Kaykama: Hasta aquí. ||<br />

Kayman: Hacia aquí.<br />

arado. s. Agr. Taklla, chakitaklla;<br />

arado de pie.<br />

araña. s. Zool. Apasanka, kusi kusi.<br />

Pe.Aya: qampu. Pe.Anc: pachka.<br />

arañado. p. Raskhasqa, hallp'isqa.<br />

arañador,–ra. adj. Raskhaq,<br />

hallp'iq, hasp'iq. Arg: sílloj.<br />

arañar. v. Raskhay, hallp'iy, rachay.<br />

Pe.Aya: jaspiy. Pe.Caj: arpiy.<br />

Pe.Jun: aspiy, hitrkay. Pe.S. Mar:<br />

aspiy. Arg: silluy. Bol: rachiy,<br />

jaspiy.<br />

arañarse. v. Hallp'ikuy, rachikuy.<br />

árbitro. s. Cheqanchaq, kuskachaq.<br />

árbol. s. Bot. Mallki.<br />

arboleda. s. Mallki mallki, sach'a<br />

sach'a.<br />

arborizar. v. Mallkichay, mallkiy.<br />

arbusto. s. Sach'a. Pe.Anc: hacha.<br />

Pe.Aya: yura.<br />

arc<strong>illa</strong> blanca. s. Qontay.<br />

arco de fecha. s. P'eqta. antuta.<br />

Pe.Aya: pejta.<br />

arcoiris. s. K'uychi. Pe.Jun:<br />

t'ulumanya. Bol: wayakawri.<br />

arcón. s. Churana.<br />

arder. v. Yawray, rawray, ruphay.<br />

Pe.Anc: rupay. Pe.Aya: rupay.<br />

Pe.Caj: miray, lumyay. Pe.Jun:<br />

walay. Arg: lawray. Ec: rupana.<br />

ardid. s. Qaytu. Pe.Aya: chawka.<br />

Pe.Jun: pantachi.<br />

ardiente. adj. Yawraq, kawraq.<br />

Pe.Anc: hichka, kuchi. Arg: lawraj,<br />

rupaj.<br />

ardientemente. adv. Rawray<br />

rawraylla.<br />

arena. s. Aqo, t'iyu: aren<strong>illa</strong> blanca.<br />

Pe.Aya: ajo, tiw. Bol: t'iw.<br />

arenoso,–sa. adj. Aqosapa, aqo aqo,<br />

t'iyu t'iyu, aqosqa, t'iyusqa.<br />

Arequipa. s. Geog. Are, qhepa: tras<br />

del volcán. Ciudad y departamento<br />

del Perú, muy importante por la<br />

belleza, de sus volcanes y el cañón<br />

de Qolqa.<br />

árido,–da. adj. Purun, ch'aki<br />

arisco,–ca. adj. Salqa, t'<strong>illa</strong>.<br />

aristocracia. s. Sana.<br />

aristocrático,–ca. adj. Sananiyoq.<br />

arma. s. Walqanqa, maqana.<br />

armadillo. s. Zool. (dasypodidae sp.).<br />

Kirkinchu, q'arachupa. Pe.S.Mar:<br />

karachupa.<br />

aro. s. Siwi, tinkullpa. Bol: tinkullpa.<br />

aroma. s. Q'apay. Ec: chasima.<br />

aromatizante. s. Q'apachiq.<br />

aromatizar. v. Q'aparichiy. Ec:<br />

chasina.<br />

arquear. v. Q'ewey.<br />

arrancadora. adj. P'itisqa. Arg: piti.<br />

arrancar. v. P'iriy. Pe.Aya: pitiy.<br />

Pe.Jun: latriy. Ec: pitiy.<br />

arrancar de raíz las plantas. v.<br />

Tiray.<br />

arrastrar. v. Aysay. || Arrastrar los<br />

pies: chhuchuy.<br />

arreador,–ra. adj. Qateq. Pe.Aya:<br />

jatiq.<br />

arrear. v. Qatiy.<br />

arrebatar. v. Qechuy, saq'ay ch'utiy.<br />

Pe.Aya: chujtiy. Pe.S.Mar:<br />

kichuy.<br />

arrebol. s. Meteor. aqhapana<br />

antawara, antarupha.<br />

arreglar. v. Allichay, allinchay<br />

allchay.<br />

arremangar. v. Q'allpay.<br />

arremangarse. v. Q'allpakuy.<br />

arriba. adv. Hanaq, hana, wichay<br />

Pe.Anc: hunish. Pe.Aya: hanay<br />

Pe.Caj: anaq. Arg: wichay, anaj.<br />

arribar. v. Chayay.<br />

arriendo. s. Neol. Arinsa. Pe.Aya<br />

aynichiy.<br />

arrinconar. v. K'uchunay.<br />

k'uchuchay, k'uchunchay.<br />

arrinconarse. v. K'uchunakuy.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!