Diccionario: Quechua - Español - Quechua, Simi Taqe: Qheswa ... - illa
Diccionario: Quechua - Español - Quechua, Simi Taqe: Qheswa ... - illa
Diccionario: Quechua - Español - Quechua, Simi Taqe: Qheswa ... - illa
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
arrod<strong>illa</strong>do,–da 788 789 atizar<br />
arrod<strong>illa</strong>do,–da. Qonqorchaki.<br />
Pe.Aya: jonjorchakuy.<br />
arrod<strong>illa</strong>rse. v. Qonqorikuy. Pe.Aya:<br />
jonjorchakuy.<br />
arrojado,–da. adj. Wikch'usqa,<br />
chanqasqa, wikapasqa, choqasqa.<br />
arrojar. v. Wikch'uy, chanqay,<br />
wikapay, choqay.<br />
arrojarse. v. Wikch'uykukuy,<br />
wikapakuy. || Chanqanakuy,<br />
wikapanakuy, choqanakuy.<br />
arrojo. s. Wikch'u.<br />
arrugado,–da. adj. Ch'awi, t'awi,<br />
sip'u, ch'ipu. || Ch'awisqa, sip'usqa,<br />
ch'ipusqa. Pe.Anc: heqnaysh.<br />
Pe.Jun: kushullu. Pe.S.Mar:<br />
sipuchu. Arg: sipuska. Bol: q'esti.<br />
arrugar. v. Sip'uy, ch'ipuy. Pe.Caj:<br />
shupuryay.<br />
arrugarse. v. sip'ukuy, ch'ipukuy,<br />
ch'awikuy, qawikuy.<br />
arrullar. v. Chinuy, luluy. Bol:<br />
warpiy.<br />
arrullarse. v. Chinunakuy, lulunakuy.<br />
Bol: warpinakuy.<br />
arrullo. s. Chinu, lulu.<br />
arrumado,–da. adj. Tawqasqa,<br />
pirwasqa. Ejem. tawqasqa llant'a:<br />
leña arrumada.<br />
arrumar. v. Tawqay, pirway.<br />
arteria. s. Anat. Sirk'a.<br />
articulación. s. Anat. Tuklluchi.<br />
Unión de huesos. Ejem. moqo<br />
tuklluchi: articulación de la<br />
rod<strong>illa</strong>.<br />
asa. s. Rinri, ninri, hap'ina. Pe.Anc:<br />
rinri. Pe.Aya: ayaku, rinri. Pe.<br />
Caj: rinri, watu. Arg: niri. Bol:<br />
charina.<br />
asado de carne. s. kanka.<br />
asaltar. v. Q'apujay, ch'aspay. Bol:<br />
kapujay.<br />
asar. v. Kankay, q'aspay. || Tubérculos:<br />
kusay.<br />
ascáride. s. Zool. Género Ascaris<br />
venne: ch'unchul k'uyka.<br />
asegurar. v. Waqaychay. Bol: jalichay.<br />
asemejarse. v. Rikch'akuy. Arg:<br />
llikchakuy.<br />
asentir. v. Huñiy.<br />
asentimiento. s. Huñi. Ejem. huñiynikimanta<br />
puririsaq taytay:<br />
Padre, me retiraré con tu asentimiento.<br />
asequible. adj. Taripanalla,<br />
tarpanalla.<br />
aserrín. s. Phunpachi.<br />
asestar trompadas. v. Saqmay.<br />
asfixia. s. Med. Muki.<br />
asfixiado,–da. s. Mukisqa.<br />
asfixiarse. v. Med. Mukikuy.<br />
así. adv. Hiña, hinata. Ejem. hiñan<br />
payqa: así es él, así es ella. Hinata<br />
apamuy: trae así. || Así es?<br />
hinachu? || así sea, hiña kachun. ||<br />
Así? hinachu?<br />
asistir. v. Sayay, riy.<br />
asma. s. Med. Qharqa onqoy.<br />
asmático,–ca. s. adj. Med.<br />
Qharqayoq.<br />
asociación. s. Hayma.<br />
asociador,–ra. adj. Haymachiq,<br />
ayllunachiq.<br />
asociar. v. Haymay, ayllunakuy<br />
a solas. adv. Sapanpi.<br />
asolear. v. Q'ochachiy. Pe.Aya: jo<br />
chachiy, joñichiy. Pe.Jun: masay.<br />
asolearse. v. Q'ochakuy. Pe.Aya:<br />
jochakuy, joñikuy.<br />
asombrarse. v. Utiy.<br />
asperjado,–do. adj. Ch'allasqa,<br />
ch'aqchusqa.<br />
asperjador. adj. Ch'aqchuq,<br />
ch'allaq.<br />
asperjar. v. Ch'allay, ch'aqchuy.<br />
asperjarse. v. Ch'allakuy,<br />
ch'aqchukuy.<br />
áspero,–ra. adj. Qhasqa, chhaspa.<br />
Pe.Anc: qachqa, saqtu. Pe.Aya:<br />
jajcha, raqchi, sajtu. Pe.Caj:<br />
Pe.Jun: qatrqa. Bol: qhasqa. Ec:<br />
shagra.<br />
aspersorio. s. Ch'allana.<br />
aspiración. s. Fisiol. Samariy.<br />
asquear. v. M<strong>illa</strong>kuy.<br />
asquearse. v. M<strong>illa</strong>chikuy.<br />
asqueroso,–sa. adj. Kharka. fíg.<br />
khuchi.<br />
ast<strong>illa</strong>. s. Chhillpa.<br />
astringente. adj. Qhatqe, qhaqe,<br />
haqya.<br />
astro. s. Astr. Neol. Intich<strong>illa</strong>y.<br />
astuto,–ta. adj. Yachay sapa. Bol:<br />
challi. fig. makuku.<br />
asustadizo,–za. adj. Manchali.<br />
asustado,–da. adj. Mancharisqa.<br />
asustar. v. Manchachiy,<br />
mancharichiy.<br />
asustarse. v. Mancharikuy.<br />
atacar. v. Phawaykuy, qallariy. en<br />
masa: waykay.<br />
atado,–da. adj. Q'epe. Ejem.<br />
q'epiymi ancha llasa: mi carga<br />
está muy pesada. || Khipu. Bol:<br />
qhasqa. Ec: shagra, khipu.<br />
atador. s. Khipuna, q'epina.<br />
atajar. v. Hark'akuy, amachakuy.<br />
atalaya. s. Awqa qhawana,<br />
chapatiyana. Pe.Jun: likatrakuna.<br />
Ec: awkakawana.<br />
ataque. s. Wayka. Obs. Ataque en<br />
masa. También es una forma de<br />
trabajo: faena. Lloqllan chakata<br />
aparapusqa, paqarinmi<br />
waykamusun: El aluvión había<br />
arrasado con el puente, mañana<br />
trabajaremos todos.<br />
ataviarse. v. Achalakuy, allichakuy,<br />
allchakuy. Pe.Aya: pachapakuy.<br />
Arg: allichakuy.<br />
atemorizado,–da. adj. Mancharisqa.<br />
Q'aqchasqa.<br />
atemorizador,–ra. adj. Manchachiq,<br />
q'aqchakuq.<br />
atemorizar. v. Manchachiy,<br />
q'aqchay.<br />
atemorizarse. v. Manchapakuy.<br />
atemperado. p. Llaphisqa.<br />
atemperador,–ra. s. adj. Llaphichiq.<br />
atemperar. v. Llaphichay.<br />
atemperarse. v. Llaphikuy.<br />
atender. v. Uyakuy, uyapay. Pe.Jun:<br />
qayapay. Arg: uyariy. Bol:<br />
uyapay.<br />
aterrorizar. v. Q'aqchay.<br />
atigrado,–da. adj. Misitu.<br />
atizar. v. Yawrachiy. Ejem. nin;<br />
yawrachiy: atizar el fuego.<br />
Pe.Anc: tullkay. Pe.Aya: junyay.<br />
Pe.