doğmunun 125. yılında mustafa kemal atatürk - Atatürk Araştırma ...

92
İSMAİL HACIYEV EBÜLFEZ AMANOĞLU
gelmiş Behbud Bey Şahtahtinski Velibeyov’u yarıtmaz faaliyyetine
göre Askerî Devrim Komitesinin başkanı görevinden aldığını ilan
etmiş ve Nahçıvan ahalisine hitaben demişti ki, siz toprağınızla beraber
kendi mustakilliyinizi ister isenizse, burada güvenebileceğiniz
yegane kuvvet Türkiye askerleridir. Halk ise bu askerler etrafında
sıkı bir şekilde birleşmelidir. Sizin mustakilliyinizi ve topraklarınızı
ancak onlar koruyacak ve bu ağır felaketlerden kurtaracaktır.
Veysel Bey’in yürüttüğü siyasi faaliyet sayesinde bölgenin arazi
bütünlüğü korundu ve bu çizgi 1921 yılı Moskova Antlaşmasının
uygun şartlarla imzalanmasına zemin hazırladı.
Burada bir paratez açarak belirtelim ki, bu görkemli serkerde
bölgede çalıştığı müddetçe günlük yazmış ve hadiseleri, gözlemlerini
o günlükte kayd etmiş ve bu kayıtlar esasında bu hadiselerin
üzerinden bir kaç yıl geçdikten sonra hatıralarını kaleme almaya
karar vermiş ve böylece binbaşıVeysel Ünüvarın “İstiklal Harbinde
bolşeviklerle sekiz ay (1920-1921)” adlı kitap meydana çıkmıştır.
Kitab 1948 yılında İstanbulda yayınlanmıştır. Dikkati çeken hususlardan
biri de budur ki, müellif kitabının ön kapağında4 Nahçıvan
Came mescidinin Andranikın Taşnak çeteleri tarafından minaresinin
top mermisiyle vurulmuş (ressamımız Behruz Kengerli’nin resmi)
resmini vermiştir. Şunu da belirtelim ki, bölgenin tarihi bakımından
önemli bir kaynak niteliği taşıyan Veysel Ünüvar’ın söz konusu kitabı
bu günlerde tarafımızdan Azerbaycan Türkçesine aktarılmış ve
ulu önder Mustafa Kemal Atatürk’ün 125. doğum yılına armağan
olarak onun yarattığı Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’nde başkonsul
İsmail Sefa Yüceer’in maddi desteği ile basılmıştır.
1920 yılının sonbaharında Nahçıvan bölgesinde iç durum karışık
olarak kalmakta, bu konuda tartışmalar gittikçe büyümekte,
konu uluslararası nitelik taşımağa başlamakta idi. Nahçıvan konusu
da bu devirde yürütülen Rusya-Ermenistan ve Türkiye-Ermenistan
görüşmelerinde ve onlar arasında yapılan anlaşmalarda önemli
yer tutuyordu. Türkiye ile Ermenistan’ın Taşnak hükûmeti arasında
yapılan Gümrü anlaşmasının (2 Aralık 1920) 2. ve 12. maddeleri
Nahçıvan bölgesi ile ilgili idi. Bu bölge ile bağlantısı olan taraflar
4 General Veysel Ünüvar, Nahçıvan: Telatüm ve burulğanlar (1920-1921),
Nahçıvan, 2006.