doğmunun 125. yılında mustafa kemal atatürk - Atatürk Araştırma ...

ATATÜRK’ÜN KÜRESEL YÖNÜ ÜZERİNE 491
ile birlikte Bağdat’tan Tahran’a geçti. Böyle bir paktın imzalanacağı
hakkında Sovyetler Birliği’ne ve İngiltere’ye de önceden bilgi verilmişti.
Tevfik Rüştü Aras’ın Bağdat ziyaretini değerlendiren Great Britain
and East adlı İngiliz dergisi, artık “Şark paktının kurulması için
ortada hiçbir engel kalmadığını” belirttikten sonra, “Türk heyetinin
Bağdat ziyareti, Türkiye’nin Şark milletlerine nasıl önderlik ettiğini
gösteren bir misaldir” diyordu. 41
Pakt Nasıl Yapıldı?
Atatük döneminin Dışişleri Bakanı Dr. Tevfik Rüştü Aras, yıllar
sonra, Saadabad Paktı’nın nasıl yapıldığını şöyle anlatıyor:
“Garpta Balkanlar, Şarkta İran, Afgan ve Arap milletleri arasında
bir ahenk aramak ve bunlarla ayrı ayrı ve hep birlikte iyi komşuluk
nizamı kurmanın çarelerini araştırmak, harici siyasette güttüğümüz
planın icaplarındandı.
Her şeyden evvel bu milletler ile aramızdaki işleri düzelttik. Milletler
Cemiyeti’ne girmiş olmak sayesinde birçok devletlerle; seyahatler
ve ziyaretler gibi nümayişlere ve tefsirlere kapı açan vasıtalara
müracaata mecbur kalmadan, temas etme imkânını kazandık...
Afgan devletiyle daha 1921 senesinde bir ittifak muahedesiyle
bağlanmış bulunuyorduk. Afgan Kralı’nın memleketimizi ziyareti bu
muahedenin iki tarafın menfaatlerine daha uygun hale getirilmesine
vesile olmuştu. Bu dostluğun temeli iki millet arasında atılmış olduğu
içindir ki dost memlekette zuhura gelen hanedan değişikliğinden
iki devlet münasebetleri asla zarar görmedi; hatta zamanla arttı,
eksilmedi. Bu hususta bizim iyi niyetimiz kadar Afgan idaresini ellerine
alan yüksek kabiliyetlerini ve iyi duygularını sırası düşmüşken
sitayişle yâdeylerim.
İran’la münasebetlerimiz ise; millî hareketimizin başlangıcında,
kendisi henüz Harbiye Veziri iken, Ebedi Şefimize bir dostluk
mesajıle yâverini göndermiş olan sabık İran Şehinşahı Pehlevi’nin
Başvekâlete gelmesi üzerine çok iyileşmişti. 1931 senesi sonunda
41 “Şark Paktı”, Great Britain and East, 24.6.1937 & Ayın Tarihi, Ağustos
1937, No. 44, s. 78