doğmunun 125. yılında mustafa kemal atatürk - Atatürk Araştırma ...

DOĞU SINIRININ PEACE MAKER OLARAK BELİRLENMESİNDE MUSTAFA KEMAL PAŞA
(1920-1921)
ve toplantı yapılan bina için “Kars’ın en büyük resmî salonu olan,
Ruslar zamanında vali konağı, bir zaman da benim konağım olmuştu.
Konferans için burasını seçmiş ve süslemiştim. Bu tarihi binayı
daha sonra işi bitince, Millî Kütüphane yaptırdım. Binada, andlaşmaları
değiştik” bilgisini vermektedir.
K.Karabekir gibi, adı geçen bina hakkında daha karamsar bir
tablo canlandırılmaktadır. Meselâ, Kars’a Elviye-i Selâse’nin katılışı
sonrası mutasarrıf olarak atanan Hilmi Bey, “Gobernat’ın damına
götürelim diye bizi aldılar. Rus Umûmi valilerinin ikâmetlerine mahsus
olduğunu öğrendiğimiz boş bir eve götürdüler. Evin elektrikleri
bozuktu ve her taraf karanlıktı. Bir odaya mum ışığında, karyolalarımızı
açarak yattık ve uyuduk. Sabahleyin uyandığımızda, yattığımız
odanın kütüphane odası olduğunu öğrendik. Ev büyüktü ve bunun ne
tefrişine, ne temizlenmesine bizim hâlimiz elverişli değildi.” diye,
Rusların Kars’ı boşaltması sonrası binanın ne kadar kötü durumda
olduğunu anlatır.
Konferans için hazırlanan bina, Rusların, Berlin Andlaşması ve
Kars’ın tazminat olarak terkinden sonra tek katlı “U” planlı, Batlık
tarzıyla inşâ edilmişti. Yusuf Ağa Mahallesi’nde, Ordu Caddesi’nde
benzeri ama daha yüksek diğer resmi binalara da rastlanmaktadır.
Yine Kars Çayı kenarında, kale altında ve vadi içinde dar bir alan
yapılan askerî amaçlı binalar da aynı şehir planı içinde bulunuyordu.
Kars şehrinin yüksek bir yerinde, akarsuya hâkim Karadağ’ın batıya
uzanan, kayalık bir tepede son bulan kara taştan yapıldığı için bu
rengin hâkim olduğu tahkimle kaleyi de iyi gören bir mevkide idi.
Ancak, zamanımıza intikal eden yazılı belge olmadığı için, binanın
ne zaman gubernatörlük için kullanıldığını tesbit etmek mümkün görünmemektedir.
Kars Konferansı’nın toplanacağı yere olarak, Şark Cephesi
Komutanlığınca, iyi bir şekilde hazırlanan bina, uzun zaman ahali
arasında “gubernatör damı” olarak bilinmiştir. Nitekim, Hilmi Bey,
binaya ulaşmak istediğinde, kendisini buraya çıkaran arabacı, bu şekilde
söylemişti.
Eylül 1921’de, Kars Konferansı için gelen Sovyet
Cumhuriyetleri’nin üç ayrı gruba mensup murahhasları aynı binada
595