doğmunun 125. yılında mustafa kemal atatürk - Atatürk Araştırma ...

ATATÜRK YAŞASAYDI ERMENİ SORUNU GÜNÜMÜZDEKİ GİBİ BİÇİMLENİR MİYDİ? 653
neden savaş açmışlardır? Türk Diplomatlarına karşı silahlı Ermeni
saldırıları AB ülkelerinde neden yoğunlaşmıştır?Türkiye, AB’ye
tam üyelik için başvurduğunda, neden ilk ters yanıtı Avrupa Parlamentosundan
almıştır? “Mayınlar” neden kaldırım taşları üzerine birer
birer döşenmiş, AB, Türkiye’nin başına her adımda neden çorap
örmeyi bir hedef olarak belirlemiştir ?
Bir hafta gecikmeyle 13 Kasım 1922’de açılması gereken ancak,
20 Kasım 1922’de toplanabilen Lozan barış konferansında Ermeni
sorunu açılması ve kurtuluş savaşmın daha başında halledilmiş
olan Türkiye’nin Ermenistan’la olan sınırının Lozan gündeminde
bulunması düşünülmüyordu.Devlet olmanın ve uluslararası boyutta
etik olmanın gereği buydu. Ancak, Bağlaşık Devletlerin Lozan’da
bu sorunu yine gündeme getirebilecekleri bekleniyordu?Onun için
kararlı olmak gerekiyordu.Yeni Türk Devleti de her türlü olasılığa
karşı hazırlıklı olması, her türlü olumsuzluğu önceden düşünmeliydi.
Her olasılık için mutlaka bir ihtimalat planı gerekliydi.İşte bu
nedenle Lozan Konferansına hazırlıklı gidildi. İsmet Paşa (İnönü)
Lozan Konferansına gönderilirken, kendisine üç sayfalık ve 14 maddelik
bir Hükûmet talimatı verildi. Her sayfasında o zamanki bütün
Bakanların imzalarını taşıyan bu ana talimatın birinci maddesi aynen
şöyleydi:
“1. Şark hududu:. (Ermeni yurdu) mevzû-i bahs olamaz.
Olursa inkıta-ı müzakereyi mucip olur.” 12 *
Türk Hükûmeti, Ermeni sorununun Lozan’da açılmasını istemiyordu.
Talimat açık ve kesindi:. Doğu sınırları Moskova ve Kars
antlaşmalarıyla çizilmiş olan Türkiye’den Lozan’da “Ermeni Yurdu”
istenirse, Anadolu’dan toprak koparılmağa kalkışılırsa, barış
görüşmeleri kesilecekti. Konferansı kesmek için İsmet Paşa’nın
Ankara’dan tekrar talimat istemesine bile gerek yoktu. Barış görüşmelerini
kesmek demek ise, tekrar savaşı göze almak, üç buçuk yıl
sürmüş Millî Mücadeleden sonra yeniden silaha sarılmak demekti.
Türkiye bu kadar kararlıydı. Lozan’da Türk heyetinin azınlık tanı-
12 Bu talimatın tamamının tıpkıbasımı için bkz. Bilâl N. Şimşir, Lozan Telgrafları
Türk Diplomatik Belgelerinde Lozan Barış Konferansı, Cilt I, Türk
Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1994, tıpkıbasım 1
* Doğu sınırı, söz konusu olamaz..