doğmunun 125. yılında mustafa kemal atatürk - Atatürk Araştırma ...

842
ADNAN SOFUOĞLU
Bundan sonra 1889 da ortaya çıkan Genç Türklerin, Genç Osmanlılar
gibi İmparatorluğu “Osmanlı Milleti” halinde bütünleştirebileceğini
düşündükleri meşrutiyet yönetimine tekrar dönülmesi
için II.Abdülhamit’i zorlamasıyla 24 Temmuz 1908’de meşrutiyet
yönetimine yeniden dönüldü. 15
Bu dönemde hâkimiyetin hükümdardan alındığı, millete intikal
ettirildiği, millet için hak ve yetkiler bahis konusu olabileceği,
Meb’usan Meclisi’nin millî egemenliğin sembolü olduğu yolunda
basında, mecliste ve kamuoyunda yazıldı ve söylendi. Hatta 1909
anayasa değişiklikleri öncesi ile anayasa değişiklikleri sırasında millet
egemenliği ilkesi meclis kararları ile bir takım siyasal belgelerde
dile getirildi. Egemenlik hakkı padişah ile millet arasında paylaşılır
oldu. Ancak bunu uygulama alanına intikalini sağlayacak, gerçekleşmesini
mümkün kılacak girişimler yapılıp, olumlu sonuçlar alınamadı.
Bunun yanında İkinci Meşrutiyet dönemi anayasal metinleri
de, millet egemenliğini açıkça tanımıyordu 16
Diğer taraftan II. meşrutiyet döneminde Osmanlı Devleti Trablusgarp
ve Balkan savaşlarıyla karşı karşıya kaldı. Kaybettiği bu
savaşların arkasından katıldığı I. Dünya Savaşı sonunda da Osman-
ğinde olan ve Meclis-i Meb’usan ile Ayan meclisinden oluşan parlamento,
ancak devlet başkanının direktiflerine göre hareket eden bir organ hüviyetini
taşımaktaydı. Kuran; a.g.e., s. 86-87 ; Okandan; a.g.e., s. 314-315 ; Roderic
H. Davison; Osmanlı İmparatorluğu’nda Reform, Çev. Osman Akınhay,
İstanbul 1997, s. 140 v.d.
15 Meşrutiyet’in ikinci defa ilanı için yürütülen faaliyetler ve gelişmeler için
bkz. Hüseyin Cahit Yalçın; Siyasal Anılar, İstanbul 2000, s. 25 vd ; Armaoğlu;
a.g.e., s. 304-308 ; Bernard Lewis; Modern Türkiye’nin Doğuşu, Çev:
Metin Kıratlı, Ankara 1984, s. 209 v.d.
16 Aslında bu dönemde üstün iktidar yani egemenlik, bu dönemi kendi siyasi
nüfuz ve tesirine tâbi tutan ve bir müddet sonra partileşecek olan İttihat ve
Terakki Cemiyeti’ne ve bu cemiyetin de ileri gelenlerinin eline geçmiştir. Bu
konuda ayrıca geniş bilgi için bkz. Okandan; a.g.e., s. 334 v.d. ; Bülent Tanör;
Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri, İstanbul 2006, s. 255 ; Eroğlu; a.g.e.,
s. 16-17 ; Diğer taraftan Esasında Osmanlı Devleti’nde, XIX. Yüzyılın ikinci
yarısında görülen milliyetçilik yani Türkçülük akımı “İttihad-ı İslamı” parçalayıcı
nitelikte görüldüğünden İslami amaçla çelişkili sayıldığı, aynı zamanda
Osmanlılık siyasetiyle de bağdaşmadığı ve aykırı düştüğü düşüncesiyle Osmanlı
Anayasalarında milli egemenlik ilkesine rastlanmaz. Tarık Zafer Tunaya;
Devrim Hareketleri İçinde Atatürk ve Atatürkçülük, İstanbul 1981, s.
278 ; Eroğlu; a.g.e., s. 17