doğmunun 125. yılında mustafa kemal atatürk - Atatürk Araştırma ...

610
ENVER KONUKÇU
Anı Harabesi Sorunu
Kars’ın doğusunda, bazı yükseltiler Arpaçayı’na kadar devam
eder. Tarihi bir çok savaşa sahne olan Alaca Dağ da Arpaçay ile Büyük
ve Küçük Yahnilere batıda ise Kars Ovası’na hâkim vaziyettedir.
Kafkaslı kabilelerden Sırak’ların iskân ettiği ve onun için aynı adı
alan düzlükler, kuzey-güney doğrultusunda akışını sürdüren Arpaçay
tarafından kesilmektedir. Akarsu daha sonra derin bir vadi teşkil
eder. Aras ile birleşinceye kadar aynı vaziyette kayalık ve derin bir
yataktan akışını sürdürür. Bölgenin en önemli şehir-kalesi Anı’dır.
Arpaçay’ın hemen sağında Anadolu yakasında yer almaktadır. Ermeniler
de dahil bir çok devletin hâkimiyetinde yaşayan Anı, Kars
Andlaşması’nın sağladığı imkân ile sınır kenti olmuştur.
“15 Ekim’de delege hey’etimiz şerefine mükemmel bir at yarışı
hazırlamıştık. Çeşitli oyun ve idmanlarla da süslenerek mükemmel
yapıldı.
17 Ekim’de delege hey’etimizi Anı harabelerine götürmüştüm.
Başgedikler’e kadar Kars’tan trenle geldik üç sene önce Arpaçayı
doğusundan seyrettiğim bu harabeyi bu sefer etraflıca içinden de
gezdim. Anı harabesi hâlâ azametini muhafaza eden surları ve kiliseleriyle
tarihî bir yerdir. Arpaçayı kısmı gayet uçurum, sarp kayalıktan
ibaret bir surdur. Diğer kısımları İstanbul etrafındaki surlar gibi
muazzam, bir çok harap kilise binalar mevcut. Büyük kubbeler hâlâ
kısmen mevcut. Araplar zamanında yapılmış iki de minare var. Dört
köşe kesitli fırdolayı etrafında âyet-i kerimeler var. On beş sene önce
Ruslar bu minareden birini fırtınalı bir havada dinamitle yıkmışlar,
güya halk yıldırım isabet etti zannedecek. Fakat İslam köyleri hakikati
anladıklarından diğerinin yıkılmasından vazgeçilmiş...
Anı eski Ermeni Hükümdarlarından Bakrat’ların başşehri imiş.
1045’de Roma İmparatorluğu tarafından zaptolunmuş, fakat 19 sene
sonra da -457 hicrî senede- düşmüş. 719 hicrî senede müthiş bir deprem
sonunda oturulmaz bir hale gelmiş. Yavuz Sultan Selim’in Çaldıran
zaferinden sonra bu bölge Osmanlıların eline geçmiştir -920
hicrî-. Fakat Yavuz, ordusu Kars’tan çekilince İranlıların eline düştü.
Üçüncü Murat zamanında Kars Kalesi, inşa olunarak artık Elviye-i
Selâse Ruslara terk oluncaya kadar Türklerde kaldı. 93 seferi sonunda
Elviye-i Selâse ile beraber Ruslara geçti. Kırk sene de Ruslarda
kaldı. Umûmî Harb’in son senesi benim kolordum tarafından işgal