doğmunun 125. yılında mustafa kemal atatürk - Atatürk Araştırma ...

586
ENVER KONUKÇU
sıtası ile 8 Kasım 1920’de Ermeni ordusuna bildirdik. 20 Kasım
1920’de başlayan barış görüşmeleri, 2 Aralık 1920’de son buldu. 2/3
Aralık 1920 gecesi, Gümrü Andlaşması imzalandı.”
TBMM’ndeki konuşmasında Gümrü Andlaşması’nın önemi
üzerinde duran Mustafa Kemal, takiben şu hitabede bulundu:
“Efendiler...
Gümrü Andlaşması, Millî Hükûmetin yaptığı ilk andlaşmadır.
Bu andlaşma ile düşmanlarımızın hayallerinde, taa Harşit Vâdisi’ne
kadar uzanan Türk ülkelerini kendisine bağışlamış oldukları Ermenistan,
Osmanlı Devleti’nin 1877 Seferi ile kaybetmiş olduğu yerleri
bize, Millî Hükûmete terk ederek, aradan çıkarılmıştır. Doğudaki
durumlarda önemli değişiklikler olması yüzünden, bu andlaşma yerine
daha sona 16 Mart 1921 tarihli Moskova, 13 Ekim 1921 tarihli
Kars Andlaşmaları geçerli olmuştur.” 9
Taşnakların önde gelen isimlerinden olan Hovannes Kaçaznûni
Gümrü Andlaşması hakkında, 1923’de açıklamalarda bulundu. “Ermeni
delegasyonu Gümrü’de Türklerle andlaşma imzaladı. Bu andlaşma,
acımasız Batum Andlaşması’ndan çok farklı değildi. Aynı
gün Simon Vratsyan Hükûmeti iktidardan çekildi. Onu, Bolşeviklere
devretti... Vratsyan Hükûmeti, Taşnak ve Es-Er’lerden meydana
geliyordu... Bolşevikler, Ermenistan’ı Türkiye’ye karşı savunmadılar.
Bizim yok olma tehdidi altında imzalamış olduğumuz Gümrü
Andlaşması’nı onayladılar” 10 .
Gümrü Andlaşması, TBMM Hükûmeti ile Ermeniler arasında
imzalanmıştır. 18 maddeden meydana gelen andlaşmada, Sevres
ve sınır konuları önemlidir. Ermeni heyeti, Gümrü’de, Sevres’e ait
isteklerden vazgeçtiler. O.Kaçaznuni, bu konuda, “Başkan Wilson
tarafından tasarlanan Ermenistan sınırları da bizi tatmin etmedi. Biz,
Başkan Wilson’un Sevres Andlaşması’nı tam olarak kullanabileceğini
ve bize daha fazla toprak verebileceğini ifade etti. Fakat, bu
dar sınırlar, bizim için ulaşılamaz ve elle dokunulamaz mavi kuştu...
9 K.Atatürk, Nutuk, s.333.
10 O.Kaçaznuni, Taşnak Partisinin Yapacağı bir Şey Yok (1923 Parti Konferansına
Rapor), (çev. A.Acalıoğlu), İstanbul, 2005, s.62-63, 82. Bkz. Simon
Vratzian, Armenia and Armenian Question, (çevr. James G. Mandalian),
Boston, 1943.