doğmunun 125. yılında mustafa kemal atatürk - Atatürk Araştırma ...

DOĞU SINIRININ PEACE MAKER OLARAK BELİRLENMESİNDE MUSTAFA KEMAL PAŞA
(1920-1921)
Biz emin bulunuyoruz ki, bundan sonra Ermeni askerî size karşı
silah bedest olarak bulunmayacaktır. Ve taraf-ı âlilerinden bizlere
tebliğ edildiği üzere 13 Teşrin-i evvel 1921’de Kars’da bu husus her
iki milletin evliya-yı umuru arasında takarrür ve temin edilmiştir. Biz
dahi artık bundan eminiz. İki memleket arasında Türklerle Ermeniler
birbirine karşılıklı yardım edecek ve birlikte yekdiğerini müdafaa ve
siyanet eyleyeceklerdir.”
Kâzım Karabekir, Türk Hey’etini Anı’ya ziyarete getirmiş (17
Ekim 1921), Başgedikler istasyonunda iken Erzurum’dan salıverilen
ama devlet düzeni içinde, askerlere gösterilen saygı çerçevesinde görüşme
fırsatını elde etmiştir. Şark Cephesi Kumandanı, bu münasebetle
subaylara ve Erzurum’da iken haberleştiği Arzumanyan’a yüz
yüze konuşma fırsatı vermiştir. Başgedikler görüşmesinde, Kâzım
Karabekir’in söyledikleri de oldukça manidardır:
“Bu esirlerle Başgedikler istasyonunda görüştüm. Giden kafile
98 subay, 531 er idi. General Primof, General Araratof ve Albay
Arzumanof’u salonuma aldım, bizim Kars Konferansı delegemizle
Anı Harabelerinden geliyorduk. Bunlarla da tanıştırdım. Vaktiyle
bana mektup yazmış bulunan Arzumanof biraz yalnız kalmak arzusunu
gösterdi ve dedi ki; “bundan sonra Ermenilerin Türkler aleyhine
-Ruslar harp bile açsa- bir daha harbe girişmemeleri için var
kuvvetimle çalışacağım.” Felaketi tekrar tekrar gören subayların
da bu fikirde olduklarını söyledi. Generaller de subaylar da güzel
sözler söylediler. Subaylar ve erler de memnunlukla teşekkür sesleri
yükseltiyorlar. Kendilerine ben de nasihatler ettim. Bizimle samimî
yaşamalarını istemeyen devletler bulunabilir, fakat dökülen kanlardan
politikacıların yüzü bile kızarmaz. Ermeniler Türk dostluğunu
bırakmasalardı bugün daha rahat, daha zengin ve daha kuvvetli
olurlardı. Türklerle kaçıncı düşmanlıktır? İstanbul sokaklarında bile
Türk-Ermeni kanı dökülmesine dışarının kışkırtmasıyla Taşnak Komiteleri
sebep olmuştu. Muş, Adana bölgelerinde Van’da, Bitlis’te
velhasıl bizim içimizde bile ne kanlar dökmeye sebep oldular. İşte
gerek Umumî Harb’te ve gerekse bizim ölüm-kalım mücadelemizde,
bu son mücadelede dahi aynı eller, aynı yüzler görüldü. Eli silahsız
halkı her tarafta mahvettiler. Bardız ve Oltu bölgesinde muntazam
birliklerimize bile saldırmak cüretini gösterdiler. Fakat bizzat gör-
607