doğmunun 125. yılında mustafa kemal atatürk - Atatürk Araştırma ...

94
İSMAİL HACIYEV EBÜLFEZ AMANOĞLU
likle önem vermesi stratejik ve geopolitik faktörlerin yanısıra, hem
de Nahçıvan’ın Türkiye-Azerbaycan ilişkilerinde en yakın mesafede
yegane nokta olması ile ilgiliydi. Mustafa Kemal Paşa, Yusuf Kemal
Bey’e Nahçıvan’ın Türk kapısı olduğunu hatırlatmış ve buna göre
hareket edilmesini istemişti. 7 Yusuf Kemal’in “Paşam! Ruslar Nahçıvan
üzerinde ısrar ederlerse ne yapalım”-sorusuna Mustafa Kemal
Paşa: “Nahçıvan Türk kapısıdır, bu hususu nazar-i itibara alarak
onun mevcudiyyetini korumak için elinizden geleni yapınız”- cevabını
vermişti.
Moskova Anlaşması görüşmelerine katılan temsilcilerin hatıralarından
belli oluyor ki, Nahçıvan konusu ile ilgili müzakereler, tartışmalar
bir hayli uzamıştır.
Hatta Stalin’in “Nahçıvan üzerinde ne için bu kadar ısrar ediyorsunuz?”
sorusuna da “Orası Türk kapısı, ondan.” cevabı verilmiştir.
Türkiye ile Rusya arasında yapılan görüşmelerde Nahçıvan’ın
kaderi her zaman Türk temsilciler heyetinin dikkatinde olmuş ve
Moskova Anlaşmasının (16 Mart 1921) 3. maddesinin eki ile Nahçıvan
vilayeti arazisinde Azerbaycan’ın himayesinde bu himayeyi
Azerbaycan’ın hiç bir devlete bırakmaması koşulu ile Nahçıvan
Özerk Cumhuriyeti oluşturulması karara bağlandı. Göründüğü üzere
burada en önemli husus Nahçıvan meselesinde Azerbaycan’ın himaye
hakkının bir üçüncü devlete bırakılmaması idi.
Türkiye temsil heyetinin ciddi çabaları sonucunda Moskova
görüşmelerinde Azerbaycan’ın arazi bütünlüğü kısmen de olsa korunmuş,
Nahçıvan’ın Azerbaycan’a bağlı özerk bölge teşkil etmesi
konusunda anlaşmaya varılmıştı.
Böylece mimarı büyük Atatürk olan Moskova Anlaşması ile Nahçıvan
meselesi adil çözümünü buldu. Türk temsil heyeti Ankara’ya
döndüğü zaman Atatürk’e hitaben “Nahçıvan üzerinde elden geleni
yaptık” diye söylediklerinde o “Kapımız mevcudiyetini muhafaza
edir, bizim için önemli olan budur.” diye cevap vermişti.
Moskova Anlaşmasından sonra Türkiye Nahçıvan’ın statüsünü
bölge ülkelerine kabul ettirmek için çaba gösteriyordu. Bu amaçla
7 Mustafa Kemal Paşa, “Nahçıvan Türk kapısıdır.” Türk Dünyası Tarih Dergisi,
No: 64, s.5-6.