doğmunun 125. yılında mustafa kemal atatürk - Atatürk Araştırma ...

624
ORHAN KOLOĞLU
lanmaktan da geri kalmamışlardır. Atatürk döneminde Devrim’in en
büyük etkisi, Türklerin dünyayı ve diğer doğulu toplumları yöneten
devlet vatandaşlarıyla eşit özelliklere sahip sayılmalarına karşılık,
bu “manda” rejimlerinde kapitülasyonların hâlâ geçerli olmasıydı.
Açıkçası Avrupalılar ve Türklere bu ülkelerde üstün koşullar uygulanırken,
kendileri ikinci sınıf vatandaş sayılıyorlardı. İran’da,
Lübnan’da, Suriye’de, hele Türkiye’nin kışkırtıcılık için bir kapitülasyon
mahkemesine sahip olmak istediği Mısır’da, bu yüzden
toplumsal eylemler başladı. “Bizden aşağı olduğunu ileri sürerek
egemenliğinden çıkmamızı istediğiniz Türkleri eşit sayarken bizleri
aşağılıyorsunuz” gerekçesi en büyük tezleriydi. Bunun sonucu olarak
kapitülasyon mahkemeleri yavaş yavaş kaldırılmıştır.
Arap harflerinin reddi ve Latin harflerinin kabulü genelde tepki
çekmişse de Lübnan’da bu yolda girişim önerenlerin bulunduğu biliniyor.
Sömürgeci yönetimler kapitülasyonların kaldırılmasına fazla
karşı çıkamamışlarsa da, Türkiye’nin “Medeni Kanun”u ve kadın-erkek
eşitliğini ilan etmesi karşısında İslam ilkelerini savunan kışkırtıcı
bir kampanya yapmaktan geri kalmadıkları dikkatlerden kaçmaz. Times,
çağdaşlığın temelinde bulunan bu yasaları benimsemenin Türkiye
için “traji-komik davranış” olduğunu yazarken9 , Westminster
Gazette de “Geleneklerine bağlı Mısırlı kadının İngiliz yönetiminden
son derece mutlu ve Türk’den daha da modern olduğunu” ileri
sürmekteydi. Kabul gerekir ki, özellikle Arap dünyası 1950’lerden
önce tamamen, sonra da büyük ölçüde, Türk Devrimi’nin niteliklerini
doğrudan yerinde araştırma yaparak değil, Batılı araştırmacıların
eserlerinden öğrenmişlerdir. Bunların, tam bağımsızlık yanlısı Kemalist
Rejimi yoğun eleştirdikleri, hatta Bolşeviklikle suçladıkları
bir sır değildir.
Sömürgecilere ek olarak yerel yazarlar da çağdaşlaşmayla bunun
getireceği toplumsal gerginlikleri bir arada yansıtan yazılar yayınlamışlardır.
Bombay Chronicle bir yazısında şöyle diyordu: 10
“Ankara parlamentosunun ülkenin yasasını çağın ihtiyaçlarına
9 19.2.1926
10 Islamic World. c.4, no.6, Nisan 1926