doğmunun 125. yılında mustafa kemal atatürk - Atatürk Araştırma ...

LAİKLİK VE TÜRK LAİKLİĞİNDEKİ UYGULAMALAR 391
şı çıktığı ve mutlaka mücadele edilmesi gereken kötü davranış ve
alışkanlıklar olarak gösterilir. Kur’ân’da bu hususların her biri hakkında
yüzlerce âyet bulunmaktadır. Esasen Kur’ân’ın yorumlanması
ve yaşanılan dönemin ihtiyaçlarına cevap bulunması demek olan
“içtihad”ın kaynağı akıldır, bilimdir.
Nitekim İslam’a tarihî gerçekliği içinde yaklaşacak olursak,
onun insan hayatını, dünyayı ve toplumun işleyişini düzenlemek
için bir takım hukuk ilkeleri getirmiş olmasına rağmen, bu ilkelerin
kamu yararı (maslahat) doğrultusunda daima yorumlanabilir ve değişebilir
oldukları açıkça görülecektir. 21
Kesin olan husus şudur ki, Kur’ân’da siyasi egemenlik bütünüyle
insana verilmiş ve bu egemenlik hakkını nasıl kullanacağı
açıkça bildirilmiştir. Buna rağmen Emevîler ve sonraki idareciler,
Haricîlerin dördüncü halîfe Ali b. Ebî Tâlib’e karşı isyanlarında sloganlaştırdıkları
“el–hukmu illâ-lillah” (Hüküm ancak Allah’ındır)
iddiasıyla yola çıkarak kendi anlayış ve yorumlarını Allah’ın iradesi
saymaya başladılar. Böylece Kur’ân’da 610–632 yılları arasındaki
Mekke ve Medine toplumunun ihtiyaçlarına ve o günün âdetlerine
göre belirlenmiş birtakım muâmelat, yani dünya işlerine ait düzenlemeler
ile Hz. Peygamber’in Sünneti, yani o günün şartları içindeki
uygulamaları ve hattâ sahâbe tarafından yapılmış yorumlardan oluşan
bir tarihî kültür malzemesi, kutsallaştırılarak dokunulmazlık
zırhına büründürüldü ve inanç alanına sokuldu. Bu ise, o dönemlerin
yöneticilerinin dîni kullanarak kendi saltanatlarını sağlama almalarının
yolunu açtı. Çünkü “Hâkimiyet Allah’ındır” iddiası ile insanları
yönetmeye kalkmak, o yöneticiyi sorgulama dışında bırakmak
ve gerektiğinde değiştirilmek endişesinden kurtarmak demekti. Bu
tamamen Kur’ân’ın mesajına zıt bir anlayıştır. Çünkü Allah, egemenlik
yetkisini tek tek insana vermiş ve ondan bu yetkisini adâlet
ve hakkaniyet ilkeleri çerçevesinde kullanmasını istemiştir. Ayrıca
değişmezlik ve dokunulmazlık vasfı kazandırılan muâmelat, hakkında
nass, yani âyet ve hadîs bulunanlar da dahil tamamı ictihâdî’dir,
21 Bu hususlardaki muhtelif örnekler için bk. Ethem Ruhi Fığlalı, Din ve Lâiklik
Üstüne Düşünceler, Muğla: Muğla Ü. Yay., 2001; aynı yazar, “Din ve Devlet
İlişkileri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, XIII/ 38 (Temmuz 1997),
590-602.