doğmunun 125. yılında mustafa kemal atatürk - Atatürk Araştırma ...

ATATÜRK’ÜN YARATTIĞI NAHÇIVAN: DOSTLUK KÖPRÜSÜ DEVLETİ 93
aşağıdaki şekilde anlaşmışlardır: Ermenistan Kükü Dağı, Hemesur
Dağı, Kurtkulak Köyü, Saat Dağı, Arpaçay Evleri, Kamerli Dağı,
Saraybulak dağları, Ağrı (Ararat) istasyonu, Araz Çayı yakınlığındaki
Aşağı Karasu’nun döküldüğü yerden geçen şeridin güneyindeki
-Nahçıvan, Şahtahtı, Şerur- araziye daha sonra referandumla tayin
olunacak idari şekline ve bu idarenin kapsayacağı topraklara karışmayacak.
Şimdiki arazide geçici olarak Türkiyenin himayesinde
yerli idare yaratılacaktır. 5
Gümrü Anlaşmasını Mustafa Kemal Paşa yeni Türkiye
Cumhuriyeti’nin kurulması yolunda büyük siyasi zafer olarak değerlendirmiş
ve bu zafer münasibetiyle Kazım Karabekir Paşa’yı ve
heyet üyeleri olan Erzurum Valisi Hamit Bey’i ve Erzurum milletvekili
Süleyman Necati Bey’i tebrik etmiştir. 1920 yılı 3 Aralık tarihinde
Cavit Bey Nahçıvan’daki Türk askerî müfrezesi komutanlığına
Gümrü Anlaşmasına göre Nahçıvan’ın hangi statüye sahip olduğunu
bildirdi. 21 Şubat 1921 tarihinde Ordubat kazası devrim komitesi reisinin
müfreze komutanına mektubunda yazılmıştı: “Telgrafı sevinçle
okuduk. Bu telgraf yıldırım hızıyla tüm kazaya yayıldı, ahaliyi
sevindirdi. Taşnak adını bundan sonra duymamak umuduyla büyük
Türkiye’nin himayesinde yaşamak saadetine ulaşmış halkımız bu
sevinci Ordubat kazasında coşku ile karşıladı. Mazlum milletimizin
saadeti ve rifahı için inkilab silahına sarılmış büyük ve kahraman
Türk İnkılap ordusunun gücünün artmasını Cenab-ı Haktan dilemek
amacıyla bütün ahali camilere toplanır, törenler düzeniliyor, dualar
okuyordular. Bundan dolayı sizi tebrik edir ve sizin vasıtanızla ahalimizin
samimi tebriklerini Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne ve ordu
komutanlığına bildiriyoruz”. 6
Türkiye ile Sovyet Rusyasının yaklaşması, karşılıklı ilişkilerin
geliştirilmesi bu iki devlet arasında görüşmeler, anlaşmalar yapılmasını
zaruri etti. Bu amaçla Moskova’ya bir heyet gönderildi.
Atatürk’ün ricası üzerine Sovyet Rusyası Hükûmeti ile görüşmeler
yapmak için giden Türk temsil heyetini düşündüren en önemli sorunlardan
biri Nahçıvan meselesi idi. Türkiye’nin bu meseleye öze-
5 Soysal İsmail, Tarihçeleri ve Açıklamaları ile Birlikte Türkiye’nin Siyasi
Anlaşmaları, I.cilt (1920-1945), Ankara, 1989, s. 19.23.
6 Dipnot: İbrahim Atnurun adı geçen eserinden alınmıştır, s.393.