doğmunun 125. yılında mustafa kemal atatürk - Atatürk Araştırma ...

840
ADNAN SOFUOĞLU
Bu bağlamda millet olma bilinci ile demokrasiye ilerleyiş ve
medeni bir cemiyet olmak arasında da esaslı bir bağlantı bulunmaktadır.
10
Batıda gelişen egemenlik ve millet egemenliği kavramından
Osmanlı Devleti’ndeki egemenlik anlayışına gelirsek, Osmanlı
Devleti’nde kendinden önceki Türk devletlerinde olduğu gibi egemenlik
bir soyda, yani Osmanlı hanedanında idi. Hanedanın içinde
ise erkek üyelere aitti ve kutsaldı. 11 Bu çerçevede üstün iktidarı güçlü
şahsında toplayan hükümdar, toplumun, ülkenin ve üstün iktidarın
sahibi, maliki bulunmaktaydı. Ülüş sistemi de mevcuttu. Ancak Fatih
Sultan Mehmet çıkarttığı kanunname ile bu sistemine son verdi. 12
10 Mümtaz Turhan; Atatürk İlkeleri ve Kalkınma, İstanbul 1964, s. 41. v.d.
11 Recai Galip Okandan; Amme Hukukumuzun Ana Hatları, I. Kitap, İstanbul
1957, s. 21-21 ; Eski Türklerde egemenliğin kökeni Tanrıya dayanmaktadır.
Hunlar’da, Göktürkler’de, Uygurlar’da ve diğer Türk devletlerinde Kağanlığın
dolayısıyla egemenliğin tanrıdan geldiği inancı hâkim olmuştur. Buna
göre, Han soyunun kutsal bir kökeni bulunmaktadır. Bkz. İbrahim Kafesoğlu;
Türk Milli Kültürü, İstanbul 1976, s. 220-221 ; Türkler Müslümanlığı
kabul ettikten sonra da hükümranlık yani egemenlik anlayışlarında eski
geleneklerini devam ettirdiler. Nitekim bu durum Kutadgu-Bilig’de açıkça
ortaya konmaktadır. Bu bağlamda önemli büyük Türk devletlerinden olan Büyük
Selçuklu Devleti’nde de bu gelenek hâkimdir. Nitekim Selçuklu devleti
başlangıçta eski Gök-Türk devletinin anlayışı olan Oğuz-Yabgu devletinin
izinde oldu. Tuğrul Bey zamanında ise Devlet İslam örneğine göre teşkilatlandırılmağa
çalışıldı. Bu doğrultuda “hakan” yerine “sultan”, yabgu yerine
“melik” tabiri kullanılmağa başlandı. Ancak yine de yukarıda belirtilen anlayış
doğrultusunda Türk hükümdarı Tanrı bağışı “kut” yolu ile yeryüzündeki
insanları yönetmekle vazifeli idi. Geniş bilgi için bkz. Kafesoğlu; a.g.e., s.
300-302 ; Ercument Kuran; Türkiye’nin Batılılaşması ve Milli Meseleler,
Ankara 1997, s. 85-86 ; Osman Turan; Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkuresi
Tarihi, İstanbul 1978. Diğer taraftan Türklerdeki hükümranlık, kişiye değil
Türk toplumu içinde bir aileye aittir. Bu sebeple Han ailesinin bütün erkekleri
hükümdar olma hakkına sahiptir. Buna mukabil hükümdarlığı oluşturan beylerin
de aile içinde kimin Han olacağına karar verme yetkileri vardır. Bu da
Hanın yetkilerini az da olsa sınırlar. Bu hükümranlık anlayışından dolayı Orta
Asya Türk devletlerinde ülüş sistemi mevcut olmuştur. Bkz. Sadri Maksudi
Arsal; Türk Hukuk Tarihi, İslamiyet’ten Evvelki Devir, C.1, İstanbul 1947,
s. 201-202 ; Bahaeddin Ögel; Türk Kültürünün Gelişme Çağları, Ankara
1979, s. 218-220 ; Ahmet Mumcu; “Osmanlı İmparatorluğunda Egemenlik
Kavramı ve Gelişmesi” I. Milli Egemenlik Sempozyumu, Ankara 1985, s.
34-35
12 Osmanlı Devleti’nde egemenliğin bu şekilde kişiselleştirilmesinde esasında