doğmunun 125. yılında mustafa kemal atatürk - Atatürk Araştırma ...

854
ADNAN SOFUOĞLU
tartışmalara konu oldu. Tartışmalar genelde saltanat ve hilafetin ayrılıp
ayrılamayacağı noktasında toplanmıştı. Bunun üzerine Mustafa
Kemal Paşa’nın saltanat ve hilafetin ayrılabileceği ile ilgili Türk-
İslam tarihinden örnekler vererek, egemenlik makamının TBMM
olduğunu açıklamağa çalıştı. Ancak üç komisyonun yaptığı ortak
toplantıda bir kısım komisyon üyelerinin hilâfetin saltanattan ayrılamayacağı
gerekçesiyle saltanatın kaldırılmasına karşı tavır alması
üzerine Mustafa Kemal Paşa, “Hâkimiyet ve saltanat hiç kimse tarafından
hiç kimseye, ilim icabıdır diye müzakereyle münakaşa ile verilmez.
Hâkimiyet, saltanat, kuvvetle, kudretle ve zorla alınır.” diye
başlayan en sert konuşmasını yaptı. 51
Bu gelişmenin arkasından Meclis gündemine alınan konu Mecliste
ivedilikle görüşülerek, 1-2 Kasım 1922 tarih ve 308 sayılı “Türkiye
Büyük Millet Meclisi’nin Hukuk-i Hâkimiyet ve Hükümranînin
Mümessil-i Hakikisi Olduğuna Dair Heyet-i Umumiye Kararı” alındı.
Böylece Saltanat kaldırıldı. Böylece egemenlik konusundaki
müphemlik de ortadan kaldırılmış oluyordu. 52
Bu gelişmenin arkasından, 17 Kasım’da Vahdettin’in ülkeyi terk
etmesi üzerine TBMM, 18 Kasım’da Vahdettin’i Halifelikten de düşürdü
ve yerine Abdülmecit Efendi’yi halifelik görevine getirdi. 53
Bu uygulama ile de aslında millet egemenliği ve millî irade bir defa
daha ortaya konmuş oldu. 54
Bundan sonra Ankara Hükûmeti tek başına katıldığı Lozan görüşmelerini
başarıyla yürüttü ve nihayet 24 Temmuz 1923’te Lozan
51 Konuşmanın devamı şöyledir. “…Osmanoğulları, zorla Türk Milletinin
hâkimiyet ve saltanatına vâzı’ü’l-yed olmuşlardı.Bu tasallutlarını altı asırdan
beri idame eylemişlerdir. Şimdi de Türk Milleti bu mütecavizlerin hadlerini
ihtar ederek, hâkimiyet ve saltanatını isyan ederek kendi eline bilfiil almış bulunuyor.Bu
bir emrivakidir. Mezuubahis olan millete saltanatını, hâkimiyetini
bırakacak mıyız, bırakmayacak mıyız? Meselesi değildir. Mesele zaten emrivaki
olmuş bir hakikati ifadeden ibarettir. Bu behemehal olacaktır. Burada içtima
edenler, Meclis ve herkes meseleyi tabiî görürse, fikrimce muvafık olur.
Aksi takdirde, yine hakikat usulü dairesinde ifade olunacaktır. Fakat ihtimal
bazı kafalar kesilecektir.” Atatürk; a.g.e., C. 1, s. 690-691
52 Tanör; a.g.e., s. 278-279 ; Heyet-i Umumiye Kararı için bkz. Kili ve Gözübüyük;
a.g.e., s. 98-100
53 Atatürk; a.g.e., C. 1, s. 692 v.d
54 Eroğlu; a.g.e., s. 34-35