doğmunun 125. yılında mustafa kemal atatürk - Atatürk Araştırma ...

548
İHSAN GÜNEŞ
dönem fiilen bitmiş oldu. 11 Nisan 1920’de padişah iradesiyle de
Meclis-i Mebusan’ın varlığına hukuken son verildi.
TBMM Dönemi
Sivas’taki komutanlar toplantısında adı gündeme getirilen Kurucu
Meclis düşüncesi11 İstanbul’un işgalinden sonra yeniden güncelleşti.
Mustafa Kemal 17 Mart 1920’de arkadaşlarına gönderdiği
bir telgrafta “İstanbul Meclis-i Mebusan’ın ve hükûmeti merkeziyeye
başta İngilizler olduğu halde Kuvayı İnzibatiye tarafından resmen
ve cebren vaziyet olunarak hâkimiyet ve istikâl-i Osmaninin
haleldar edilmiş olması devletin vaziyeti umumiyesinde esaslı bir
tebeddül vücuda getirmiştir diyerek anayasanın koruması altında bulunan
yasama, yürütme ve yargının olmadığı bu koşullarda İstanbul
ile ilişkinin kesildiğini, idare tarzını saptamak üzere bir “Meclis-i
Müessisan”ın oluşturulmasını istemiştir. Ancak Meclis-i Müessisan
terimine tepkiler gelince 19 Mart 1920’de yayınladığı genelgede
“salâhiyet-i fevkaladeyi haiz” bir meclisi millet işlerini yürütmek
ve kontrol etmek üzere Ankara’da toplantıya çağırmıştır. Böylece
meclis konusunda Mustafa Kemal’in üçüncü girişimi başlamıştır.
Oysa bu sırada Mustafa Kemal Paşa ile yol arkadaşlığı yapmak
isteyen kimi kişiler O’nun bu tavrını anlamıyordu. Örneğin Yunus
Nadi Bey aralarında geçen bir konuşmada Mustafa Kemal’in; “Ben
bilakis her kerameti meclisten bekliyenlerdenim. Nadi Bey bir
devre yetiştik ki onda her iş meşru olmalıdır. Millet işlerinde
meşruiyet ancak millî kararlara istinad etmekle, milletin temayulatı
umumiyesine tercüman olmakla elde edilir... Meclis nazariye
değil hakikattir ve hakikatlerin en büyüğüdür.” 12
19 Mart 1920’de yayınlanan genelge Osmanlı sisteminden kopuşun,
çağdaş Türkiye Cumhuriyeti’nin de temelini atan bir belge
olmuştur.
Bu belgeye göre “salahiyet-i fevkaladeyi haiz meclis” Ankara’da
toplanacaktı. Bu meclise gelecek kişiler “mebus olma” koşullarına
tabi olacak, seçimler, livalar esas alınarak yapılacak ve her livadan 5
11 Uluğ İğdemir, Heyeti Temsiliye Tutanakları, Ankara: 1975, s.9-14, 152
12 Yunus Nadi, Kurtuluş Savaşı Anıları, İstanbul: 1978, s.262-263