doğmunun 125. yılında mustafa kemal atatürk - Atatürk Araştırma ...

tır. 48
SALTANATTAN CUMHURİYETE MİLLET EGEMENLİĞİ 853
Bu çerçevede getirilen kanun tekliflerinin görüşülmesi esnasında
egemenlik konusu gündeme geldiğinde Atatürk devreye girerek
egemenlikle ilgili görüş ve düşüncelerini yani hâkimiyetin millete
ait olduğunu açıkça ortaya koyacaktır. 49
Bundan sonra egemenlik meselesi çok daha net biçimde Avrupa
Devletlerinin Lozan Konferansına Ankara Hükûmetinin yanı
sıra İstanbul Hükûmetini de davet etmeleri ve bu davet karşısında
İstanbul Hükûmetinin Ankara’ya, Konferansa birlikte katılma çağrısında
bulunması üzerine gündeme geldi. İstanbul Hükûmeti’nin bu
tutumu Ankara’da sert tepkiyle karşılandı. Nitekim TBMM 30 Ekim
1922’de “Osmanlı İmparatorluğu’nun münkariz olduğuna (son bulduğuna)
ve Büyük Millet Meclisi Hükûmeti teşekkül ettiğine ve
Yeni Türkiye hükûmetinin Osmanlı İmparatorluğu yerine kaim olup
onun hududu millî dahilinde yeni varisi olduğuna ve Teşkilat-ı Esasiyse
kanunu ile hukuk-i hükümranî milletin nefsine verildiğinden
İstanbul’daki padişahlığın madun (yok) ve tarihe müntakil (göçmüş)
bulunduğuna…” ifadeleri yer alan bir Heyet-i Umumiye kararı yayınladı.
50
Bundan sonra saltanatın hilafetten ayrılarak kaldırılması konusu
TBMM ve komisyonlarında tartışılmağa başlandı. Bu mesele sert
48 Erdoğan; Modern Türkiye’de…, s. 52-54 ; Tanör; a.g.e., s. 258 v.d
49 Atatürk’ün böyle girişimlerinden biri 1 Aralık 1921’de olmuştur. Nitekim bu
tarihte TBMM’nde Bakanlar Kurulunun görev ve yetkilerini belirten kanun
teklifinin görüşülmesi sırasında Atatürk, kanun teklifinin Özel Komisyondan
gelen ve millet egemenliğini geçici sayan şekline karşı çıkarak, “ Hukuku
hâkimiyetin, hâkimiyeti asliyenin ahvali hâzıra dolayısıyla millet tarafından
istimali zarureti mefhumu vardır. Efendiler! Ahvali hazıra, esbabı saire bilmiyorum.
Yalnız bildiğim ve bilinmesi, ilan edilmesi lâzım gelen bir hakikat
varsa da milletimiz hiç kimsenin muvafakatine lüzum görmeden ve muvafakat
etmeyenlere karşı isyan ederek hâkimiyeti milliyesini almış ve öylece
istimal etmekte bulunmuştur. Eğer lâyihadaki bu ifade herhangi bir üslûbu
nazikâneye riayetten münbais ise, büyük bir hakikati tahrif etmiş olmak itibarıyla
dahi tashihe muhtaçtır. Millet hâkimiyetini almıştır.Ve isyan ederek
almıştır. Alınmış olan hâkimiyet hiçbir sebep ve suretle terk ve iade edilemez,
tevdi edilemez! Bu hâkimiyeti tekrar geri alabilmek için, almak için istimal
edilmiş olan vesaiti kullanmak lazımdır.” Diyecektir. Bkz. Atatürk; a.g.e., C.
3, s. 196 ; Eroğlu; a.g.e., s. 31-32
50 Tanör; a.g.e., s. 278 ; Karar metni için bkz. Kili ve Gözübüyük; a.g.e., s. 97