doğmunun 125. yılında mustafa kemal atatürk - Atatürk Araştırma ...

344
YUSUF SARINAY
dığı İstanbul Fener Rum Ortodoks Patrikhanesi’nin büyük rolü olmuştur.
10
Doğu Karadeniz kıyılarında bir Pontus Rum devletinin kurulması
fikrinin ortaya çıkmasında, Filik-i Eterya’nın kuruluşu ve
Yunanistan’ın bağımsızlığını kazanması başlangıç yıllarını oluşturmaktadır.
Zira Doğu Karadeniz Bölgesi Pontus adıyla Megali
İdea’nın hedeflerinden biri olarak ortaya konulmuştur. 11 Nitekim
bağımsız Yunanistan’ın kurulduğu 1830’dan sonra Doğu
Karadeniz bölgesine olan ilgi artmıştır. 12 1870’den sonra da özellikle
Yunanistan’dan gelen Rumların sayısı artmış, Atina’da yetişmiş siyasi
kişiler Samsun’u merkez yaparak çalışmaya başlamışlardır. 13 Bu
konuda Yerasimos, Samsun ve Trabzon gibi şehirlerdeki Rumların
ticaret sayesinde oldukça zengin olduklarını, ekonomik gücün ister
istemez siyasi istekleri harekete geçirdiğini belirtmekte ve 1870’de
İstanbul’da yayınlanan Pontus’la ilgili bir kitaba dayanarak bölge
Rumlarında millî Helen ideallerinin hayli kökleştiği görülür demektedir.
14 Pontusçuluk konusunda siyasi bir hareketin mümkün olabileceği
fikri de 1908 yılında II. Meşrutiyetin ilanından sonra açıkça
ortaya atılmaya başlamıştır. 15
Yunanistan’ın Megali İdea’yı gerçekleştirmek üzere, Etnik-i
Eterya’dan Mavri Mira’ya kadar kurdurduğu birçok cemiyete paralel
olarak Türkiye’de Pontus Cemiyetleri de kurulmaya başlanmıştır.
Türkiye’de ilk Pontus “içtimagâhı” İnebolu’da halkın Manastır olarak
adlandırdığı bir yerde Amerika Rum göçmenlerinden rahip Kleimatyos
tarafından tesis edilmiştir. 16 Pontus Cemiyetinin temelinin
de 1904 tarihinde Merzifon Amerikan Koleji’nde atıldığı, bu kolejin
16 Şubat 1921’de aranması üzerine ele geçen belgelerden anlaşıl-
10 Geniş bilgi İçin bkz. M. Süreyya Şahin, Fener Patrikhanesi ve Türkiye, İs-
11
tanbul 1980, s. 124-184.
Geniş bilgi İçin bkz. Nurettin Tursan, Yunan Sorunu, 3. B., Ankara 1987, s.
28 vd. Selahattln Salışık, Tarih Boyunca Türk-Yunan ilişkileri ve Etniki
Eterya, İstanbul 1968, s. 149 vd.
12 Bryer, a.g.m., s. 33.
13 Bryer, a.g.m., s. 52.
14 Yerasimos, a.g.m., s. 35.
15 Fethi Okyar, Üç Devirde Bir Adam, İstanbul 1980, s. 94-95.
16 Kemal Atatürk, Nutuk, c. II (1920-1927), 13. B. İstanbul 1973, s. 626, Salı-
şık, a.g.e., s. 44.