doğmunun 125. yılında mustafa kemal atatürk - Atatürk Araştırma ...

608
ENVER KONUKÇU
dünüz ki, Ermenilere karşı biz gaddarca hareket etmedik. Ve yalnız
ordunuzla harbettik. Silahsızlara dokunmadık. Hatta esirlerinize
bile. Samimî olmanız için ilk önce komite edebiyatı değişmeli, çocukların
daha ilk tahsil devresinde ruhlarına Türk dostluğu, Ermeni
kavminin yaşayabilmesi için yegane çare olduğu sindirilmelidir. Ermeni
ordusiyle aynı yerlerde yaptığımız ikinci harptir. Her ikisine
siz de şahit oldunuz. Bu sonuncusu bizi artık ölmüş zannettiğiniz
bir zamanda oldu. Fakat kırılan, ezilen yine siz oldunuz. Üçüncü bir
mücadeleye artık Ermeni bünyesi hiçbir zaman tahammül edemeyeceğini
artık görüyorsunuz. Hiçbir teşvikin artık Ermeni milletini
bizimle mücadeleye -velev uzun senelerden sonra dahi olsa götüremeyeceği
hakkındaki ilişlerinizi ve yemininizi kutlarım. Daima dost
kalalım ve yaşayalım.”
Ermeni esirleri samimî gösterilerle memleketlerine yollandılar.
Esir subaylar ve Kâzım Karabekir arasındaki görüşmelere Varlık
Gazetesi de yer vermiş, “Avrupa’da, Ermeni milletinin hakiki hayatından
malûmatı olmayan üç-beş kişinin ne maksadla yaptıklarını
bildiğimiz propagandalarını yalan çıkaran bu belge, gerçeğin doğrulanmasında
ne güzel bir vesiledir”.
Serbest bırakılan subayların düşüncesi, Zengezor’a gidip, başka
mücadelede rol almaktı. Ancak, Taşnaklar güçlerini epeyce yitirmişler,
Primov ve diğerleri Bolşevik Ermeni Cumhuriyeti’nin kaosu
içinde kendilerini buluvermişlerdi. Buna rağmen, Kars toplantısına
katılan A.Mravian, andlaşmanın ilk günlerde iyi bir seyir takip etmesinden
dolayı da Kâzım Karabekir’e teşekkür etmiştir. 25
Türkiye-Ermenistan Sınırı
Kars Andlaşması vasıtasıyla TBMM ile Ermenistan arasındaki
sınır son şeklini almıştır. Bu sınır, daha önce 1918’de yaklaşık olarak
Arpaçay üzerinden geçirilmişti. 26 Daha sonra Gümrü Andlaşması’nda
(1920) yeniden aynı şekilde biraz daha geliştirilmiş olarak sonuçlandırılmıştı.
27 TBMM’nin, Moskova’da üst düzey toplantı düzenleme-
25 Kâzım Karabekir, İstiklâl Harbimiz, s.940-945, 976-977. Varlık Gazetesi,
S:9, (21 Ekim 1337), s.2.
26 Enis Şahin, Diplomasi ve Sınır, İstanbul, 2005.
27 İskender Yılmaz, Gümrü Andlaşması, Ankara, 2001.