doğmunun 125. yılında mustafa kemal atatürk - Atatürk Araştırma ...

ATATÜRK’ÜN YARATTIĞI NAHÇIVAN: DOSTLUK KÖPRÜSÜ DEVLETİ 95
Türkiye Güney Kafkasya cumhuriyetleri ile anlaşma yaptı. Kars anlaşması
sonucunda Türkiye ile onlar arasındaki arazi sorunları halledilmiş
ve iyi komşuluk munasibetlerinin temeli atılmıştı. 8
Kars Anlaşmasında Nahçıvan’la ilgili önemli bir madde yer aldı.
Türkiye Hükûmeti Azerbaycan ve Ermenistan Sovyet Hükûmetleri
böyle bir ortak fikre geldiler ki, bu anlaşmanın 5. maddesi ve 3.
ekinin tespit ettiği, belirlediği sınırlar içerisinde Nahçıvan bölgesi
Azerbaycan’ın himayesinde özerk bir arazi oluşturmuş olsun. 9
Bu anlaşmayla Nahçıvan’ın sınırları çizildi.Ayrıca anlaşmanın
fevkalade derecede önemi ondan ibarettir ki, Ermenistan Nahçıvan’ı
Azerbaycan toprağı olarak kabul etmiştir. Böylelike, 1918 yılından
başlayarak Nahçıvan bölgesini gasp etmek niyetinde olan Ermenistan
Mustafa Kemal Atatürk’ün akıllı diplomasisi sonucunda Moskova
ve Kars Anlaşmaları vesilesiyle Nahçıvan’ın Azerbaycan toprağı
olduğunu itiraf etmek zorunda kalmıştır.
Yusuf Kemal Bey’in belirttiğine göre Nahçıvan Müsalümanları
bir kere daha soykırıma maruz kalarsa o zaman Türk Ordusu’nun
buna seyirci kalmayacağı resmî olarak belgelenmiştir.
Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’nin yaratılmasında büyük önem
taşıyan Moskova ve Kars Anlaşmaları Atatürk’ün gerçekçi diplomasisinin
bir sonucu ve bu diplomasinin başarısı olarak ortaya çıkmıştır.
Söz konusu antlaşmalara göre eski Türk Oğuz Yurdu olan Nahçıvan
Azerbaycan’ın sınırları içerisinde kalmayı başarmıştır. Hatta 1924
yılında Azerbaycan’a bağlı Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’nin teşkili
de uluslararası anlaşmalar sayesinde mümkün olmuştur. Ulu önderin
baskı ve ısrarları sonucunda Türkiye hatta bölgeyi Ermenistan’a
kaptırmak isteyen o dönemdeki bazı Azerbaycan bolşeviklerinin
de teşebbüslerini önleyerek bölgeye ancak Azerbaycan terkibinde
özerk arazi statüsünün verilmesi işini başarmıştır. Ayrıca Moskova
ve Kars Antlaşmalarında bu özerk bölgenin sınırları tespit edilmiş,
antlaşmayı imzalayan devletler tarafından Türkiye’nin bölge üzerinde
garantörlüğü resmen ve yazılı olarak kabul edilmiştir. Bu yolla
geçici de olsa Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti Ermenilerin arazi iddi-
8 Musa Kasımov, Harici Devletler ve Azerbaycan, Bakü, 1998, s. l76
9 İsmail Hacıyev, Mustafa Kemal Atatürk ve Nahçıvan, V. Uluslararsı Atatürk
kongresi, 8-12 Aralık 2003, Ankara, 2005, s.ll33.