doğmunun 125. yılında mustafa kemal atatürk - Atatürk Araştırma ...

SALTANATTAN CUMHURİYETE MİLLET EGEMENLİĞİ 855
Barış Antlaşmasını imzaladı. Diğer taraftan barış görüşmeleri sürerken
TBMM, 1923 Nisan ayı başında seçim kararı aldı ve arkasından
seçimler de yapıldı. Bilahare yeni seçilen milletvekilleriyle 13
Ağustos’ta toplanarak ikinci dönem çalışmalarına başlayan TBMM,
ilk iş olarak milletvekilleri için yeni bir yemin metni kabul etmek
oldu. Bu metinde egemenliğin kayıtsız şartsız millete ait olduğu
vurgulanmaktaydı. 55 Bundan sonra Meclis Lozan Antlaşmasını ele
aldı ve tasdik etti. Arkasından 13 Ekim 1923’te Ankara’yı “Türkiye
Devleti’nin Makarr-ı idaresi” yani yeni devletin Başkenti olarak kabul
etti. 56
Şimdi artık sıra yeni devletin siyasi rejiminin belirlenmesine
gelmişti. Artık sistemin belirsizliklerini tamamen ortadan kaldırmak
gerekiyordu. Esasında daha önce de belirttiğimiz gibi TBMM’nin
açılışından sonra yapılan düzenlemeler ve hele saltanatın kaldırılmasından
sonra oluşan yönetim biçimi geniş anlamıyla aslında cumhuriyeti
ifade etmekteydi. Bu anlamda son hamle 29 Ekim1923’te
TBMM’ne sunulan ve kabul edilen “Teşkilâtı Esasiye Kanununun
Bazı Mevaddının Tavzihan Tadiline Dair Kanunla”, 1921 Anayasasının
1, 2, 4, 10, 11, ve 12. maddeleri değiştirilerek yapıldı. Buna
kanunla 1921 Anayasasının birinci maddesinin sonuna “Türkiye
Devleti’nin şekl-i hükûmeti, Cumhuriyettir” fıkrası eklendi ve fiilen
var olan Cumhuriyetin adı böylece konulmuş oldu. 57 Bu değişikliklerle
aynı zamanda meclis hükûmeti anlayışından parlamenter rejime
doğru da önemli bir adım atılmış oluyordu. 58
Bu gelişmelerden bir müddet sonra TBMM 3 Mart 1924’de Halifeliği
de kaldırarak Osmanlı hanedan mensupları ile yakınlarını
yurt dışına çıkarma kararı verdi. Bundan sonra da TBMM, 20 Nisan
1924 tarihinde tam teşekküllü bir anayasa olan yeni Teşkilatı Esasiye
Kanununu görüşerek kabul etti. Bu anayasanın üçüncü maddesinde
de “Hâkimiyet bilâkaydüşart milletindir” denmekte ve “ Türki-
55 Metin için bkz. Kili ve Gözübüyük; a.g.e., s. 100-101
56 Utkan Kocatürk; Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Kronolojisi,
1918-1938, Ankara 1988, s. 390 v.d
57 Atatürk; a.g.e., C. 1, s. 811-814 ; Kili ve Gözübüyük; a.g.e., s. 103
58 Eroğlu; a.g.e., s. 36 ; Nitekim değiştirilen 11. madde ile devlet başkanlığı
makamı kurulmakta, “Türkiye Reisicumhuru Devletin Reisidir” denmekte
ve cumhurbaşkanının seçim şekli ile süresi belirlenmekteydi.Tanör; a.g.e., s.
283-284 ; Okandan; Umumi Amme Hukuku, İstanbul 1966, s. 349-350