doğmunun 125. yılında mustafa kemal atatürk - Atatürk Araştırma ...

1920-1938 DÖNEMİ TÜRK ROMANINDA ATATÜRK VE ANKARA 749
(s.9) cümleleriyle başlayan roman, o dönem Ankara’sının şehir planlamasıyla
ilgili önemli bilgileri içerir. Modernleşmenin, mekansal
bir simgesi haline gelen Ankara, 1930’lu yıllarda izlenen devletçilik
politikasıyla güçlenmiş, her kesimden insanın gidip geldiği bir yer
olmuştur. Tanpınar; bu eserin yeni kurulan Ankara’nın atmosferinde
zihniyet ve seviye farklılıklarının göstergesi olduğunu belirtir. Fethi
Naci; “Memduh Şevket, bu odalarda oturan insanları anlatarak,
bize o yılların Ankara’sından toplumsal bir kesit sunuyor, insanların
özellikle ‘küçük insanların yaşamlarını, değer yargılarındaki değişimleri
gösteriyor; düzene değilse de bürokrasiye yönelik eleştiriler
getiriyor” (Naci 1981, 209) diyerek düşüncelerini açıklarken, İsmail
Çetişli; geçmiş dönemdeki Türk toplumunun değer yargılarında gözlenen
yozlaşma ve sosyal çözülmenin romanda konu edildiği üzerinde
durur. (Çetişli 1999, 238)
Anadolu’da halkla doğrudan teması olan iki aydın kesim; öğretmen
ve subay tiplemesi, Anadolu halkının tanıdığı iki sosyal tabakanın
yani eğitim ve askerliğin önemi bakımından dönem romanlarında
işlenen figürlerdir ve “aydın” kavramı bunlar etrafında şekillenir.
Millî Mücadelenin subay kadrosu; bin bir güçlükle kurulan ve savaşın
kazanılmasında ilk belirleyici birimdir.
Çalıkuşu’nda, Anadolu’nun geri kalmışlığı idealist bir öğretmenin
serüveni eşliğinde eğitim anlayışı, eğitim camiasının değer
yargıları içinde sunulur. Anadolu, romanın her bir kahramanının hikayesinde
işlenirken İstanbul’la karşılaştırmalı bir biçimde anlatılır.
Her ikisi de 1926 yılında yayınlanan Yeşil Gece ve Vurun Kahpeye
romanlarında yeni rejimi övmek için asker ve öğretmen figürlerinin
işlenişi dikkat çekicidir. (Yalçın 1998, 141) Yeşil Gece’nin Ali
Şahin Efendi’si hakkını ve mağduriyetini Ankara’da aramak üzere
yola çıkar.
Genel bir girişten sonra, belirlenen döneme hem fert hem yazar
olarak tanıklık eden iki önemli isimden biri olarak Halide Edip
Adıvar; 1924-1939 yılları arasını Paris ve Londra’da geçirmiştir.
Ancak özellikle 1920-1922 arasında kendi benliğini unutacak derecede
inanılmaz tecrübeler yaşamış, hayatının ve sanatının ikinci
ve olgun devresini Millî Mücadele sürecinde idrak etmiş (Enginün
2002, 246), bir kurtuluşun destanına tanıklık etmiştir: 16 Mart