doğmunun 125. yılında mustafa kemal atatürk - Atatürk Araştırma ...

DOĞU SINIRININ PEACE MAKER OLARAK BELİRLENMESİNDE MUSTAFA KEMAL PAŞA
(1920-1921)
Mesela bizden istedikleri:
1-Gürcistan Evliye-i Selâsede eski eser araştırmaları yapabilsin,
2-Ermenistan Kulp tuz madenlerinden faydalansın,
3-Tebaanın kültür ve dini gelişmesini koruyan haklar verilsin,
4-Gümrü’den alınan şimendifer malzemesi geri verilsin.
Bunlardan ilk üç madde resmi celsede bahsolunmadı. Hususi
görüşüldü. Dördüncü madde resmi celsede istendi. Tabii ilk üç madde
haklarımıza müdahale görülerek reddolundu. Dördüncü madde
hakkında dahi “Bizim için Gümrü meselesi yoktur. Umumi Harb’te
Çarlık Rusya bütün doğunun varını yoğunu silip süpürdü. Mütarekede
Taşnaklar da Elviye-i Selâsede böyle yaptılar. Biz de galip geldiğimiz
yerlerde Ermeni halkının elinden parasını, bir şeyini almadık,
fakat ordusuna ait malzemeden ganimet aldıklarımız hakkımızdı,
aldık. Binaenaleyh bu hususta münakaşaya giremeyiz” dedim. Kapattım.
Bizim isteklerimizden;
1- Tebaamızdan alınan eşyanın geri verilmesi.
2- Taşınmaz malların nasyonalize edilmemesi.
3- Baku gazlarından faydalanmamızın sağlanması.
Bunlardan ilk ikisini hususî, üçüncüsünü resmi celsede istedim.
Bakû’de 25.000 işçi petrol çıkarıyor, 10.000 kadarı petrol fabrikalarında
15.000’i diğer fabrikalarda. Ayda 13 milyon pot yani 208
milyon kilo petrol istihsal olunuyor. Ortalama %70’ini Ruslar alıyor.
Bize en çok 10 milyon kilo verebilirler.
Azerbaycan temsilcisi Behbud Şahtahtinski cevap verdi. Hususi
olarak yardım yapacaklar. Fakat resmi bir kayıt altına girmiyorlar.
Batum limanından şahsi ve ticari ve askerî istifademizin temini
hususunda Rus delegesi dedi ki: “Yardımı yapmaktayız. Bunun
batıya gönderilen mühimmata münhasır olduğunu ticari ve şahsi
istifadelerimizde bizim için bir hak olduğunu, özerk idareye sahip
Acara’nın merkezi olmak üzere Batum’u terk etmekliğimiz Kafkas
milletlerinin hayati bir imanı olduğundandır. Fakat bizim de faydalanmamız
şartıyladır”.
Bu husus temin edildi. Andlaşmaya yazıldığı gibi ayrıca Gürcü
591