doğmunun 125. yılında mustafa kemal atatürk - Atatürk Araştırma ...

CUMHURİYET OLGUSUNUN ATATÜRK’ÜN KİŞİLİĞİNDE ERZURUM’DA ŞEKİLLENMESİ 101
safha safha gerçekleştirecek 5 bir irade örneği göstererek, başarıya da
tabii ve kaçınılmaz bir tarihi seyir içinde ulaşılmasını sağlayacaktı.
Yukarıda belirtildiği üzere tam bağımsız ve millet egemenliğine
dayanan yeni bir Türk devleti kurmak yolunda alınan karar ve bu
kararın uygulama safhaları fikri ve fiili olarak adından bahsetmeksizin
Cumhuriyete doğru tarihi bir seyir gösterecektir. Mustafa Kemal
Paşa’nın Samsun’a çıkışıyla başlayan ve onun bir ay gibi kısa bir
süre içinde ivedilikle bu yolda attığı ilk adımlar bütün ordu birlikleriyle
temas ve irtibatın sağlanması, milletin mümkün olduğu kadar
aydınlatılıp uyarılması, millî teşkilatlanmanın yayılmasının sağlanması
olurken, Amasya’da bir genelge halinde ortaya konan hükümler,
bu tarihi seyirde aşılacak yolun ilk ışıklandırmasını yapmaktaydı.
Buna göre yurdun bütünlüğü ve milletin istiklalinin tehlikede olduğu
işareti verilerek başlangıç yapan genelge, tehlike unsurunu, İstanbul
hükûmetinin üzerine aldığı sorumluluğu yerine getirememesi ve bu
durumun milleti yokmuş gibi göstermesine bağlı olarak belirdiğine
dikkat çekip çözümü kaynağına bıraktığını, milletin istiklalini yine
milletin azim ve kararı kurtaracaktır maddesiyle ortaya koymakta,
bunu da milletin durumunu ve davranışını göz önünde tutarak, haklarını
dile getirip, her türlü etki ve denetimden uzak millî bir heyetin
varlığının çok gerekli olduğu hükmüne bağlamaktaydı.
Amasya Genelgesi’nde yer alan bu hükümlerin, her bir maddesi
birbirini açan, tanımlayan ve çözümleyen ifadelerle, milleti saltanat
idaresine karşı millî egemenlik ve vatan birliği yolunda birleşmeye
davet eden bir ihtilal beyannamesiydi ve millî bir ihtilal hareketinde
olması gereken esaslar bir program halinde millete sunulmaktaydı.
Bu arada Erzurum, mütarekenin 24. maddesiyle ortaya çıkan
tehlike ve yakın geçmişinde yaşadığı acı tecrübeler üzerine 3 Mart
1919’da Vilayat-ı Şarkiye Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin Erzurum
şubesi kuruluşunu gerçekleştirmekte ve cemiyet, 9 Mart’ta ilk beyannamesini
hazırlamış bulunmaktaydı. Bu beyannamede savaşın
sonunda mağlubiyet nedeniyle Türk Milleti’nin meşru haklarına siyaset
sahnesinde tecavüz edilmek istendiği, bu haksızlığın en büyüğünün
doğu vilayetleri üzerinde yapılarak Ermenilerin hâkimiyet
5 Gazi Mustafa Kemal, Nutuk-Söylev, I, s.21.