doğmunun 125. yılında mustafa kemal atatürk - Atatürk Araştırma ...

734
MUSTAFA BUDAK
ma 1 ile karıştırılarak yerle ve yabancı yazarlarca fazla ütopik bulunarak
eleştirilmiştir 2 . Oysa 23 Haziran muhtırası yine eleştirilmişse de
içeriği incelendiğinde Misâk-ı Millî beyânnâmesi ile büyük benzerlikler
taşıdığı görülecektir. Bu benzerlikler, sınırlar, Boğazlar borçlar
ve kapitülasyonlar ile ilgilidir. Sadece muhtırada, Misâk-ı Millî’den
farklı olarak azınlıklardan bahsedilmemektedir.
Her şeyden önce hem 23 Haziran 1919 tarihli muhtıra ve hem
de Misak-ı Millî beyânnâmesi’nin tek uluslararası meşruiyet kaynağı/dayanağı
Wilson ilkeleri idi. Buna bütün Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri
dahildir. Çünkü I.Dünya Savaşı sonrası galip devletlerin
çıkarlarına göre kurulmaya çalışılan uluslararası düzenin meşruiyet
kaynağı Wilson ilkeleridir. Adeta bu husus bir zorunluluktur.
Her iki belge arasında ikinci benzerlik sınırlarla ilgilidir. Gerçekten
23 Haziran 1919 muhtırası, Misâk-ı Millî beyânnâmesi’nde
“kriter” olarak ortaya konan sınır meselesinde adetâ bir açılım sağlamakta
ve bugüne kadar yapılan “Misâk-ı Millî’de kasdedilen sınırlar
neresiydi?” tartışmalarına son vermektedir. Üstelik 23 Haziran muhtırasında
sınırlar, “yeni Türkiye’nin sınırları olarak adlandırılmakta
ve çerçevesi verilmektedir:
1 Bu konuşmanın tam metni için bkz., Ahmed İzzet Paşa, Feryadım II, (Yayına
Hazırlayanlar: Süheyl İzzet Furgaç-Yüksel Kanar), Nehir Yayınları, İstanbul
1993, s.313-316, M.Cemil Bilsel, Lozan I, Ahmet İhsan Matbaası, İstanbul
1933, 224-227; Özeti için bkz., Ali Fuad Türkgeldi, Moudros ve Mudanya
Mütarekelerinin Tarihi, Ankara 1948, s.116-117; Yorumlu bir şekilde ise
Sina Akşin, İstanbul Hükûmetleri ve Milli Mücadele I, İkinci Basım, Cem
Yayınevi, İstanbul 1992, s.396-398.
2 Bu yazarlardan Paul Helmreich, ABD başkanı Wilson’un bu muhtırayı “ Ömrümde
bundan daha aptalca bir şey duymadım” dediğini aktardıktan sonra
Lloyd George’un da “iyi espiri” diye muhtırayı tanımladığını yazarken (Sevr
Entrikaları, Tercüme: Şerif Erol, Sabah Kitapları, İstanbul 1996, s.81), Amerikalı
tarihçi Laurence Evans ise Paris Konferansı’nın Onlar Konseyi üyelerinin
sözkonusu muhtırayı “Osmanlı İmparatorluğu’nu koruma amaçlı büyük
bir küstahlık” olarak değerlendirdiklerini kaydetmiştir(Türkiye’nin Paylaşılması,
Türkçesi: Tevfik Alanay, Milliyet Yayınları, İstanbul 1972, s.191).
Bununla birlikte diplomat Osman Olcay ‘da 23 Haziran muhtırasını “ zayıf,
gerçekçilikten uzak, duygusal, biçimsel açıdan kötü kaleme alınmış, sorunların
ağırlığı açısından yanlış değerlendirmelere açık “ bir belge olarak yorumlamıştır.
Bkz., Sevres Andlaşmasına Doğru, (Çeşitli Konferans ve Toplantıların
Tutanakları ve Bunlara İlişkin Belgeler), Ankara Üniversitesi Siyasal
Bilgiler Fakültesi Yayını, Ankara 1981, s.LXXI.